منشا وزن رباعي در اشعار عاميانه و شفاهي ايران

The Origin of Rubayi Meters in Folk and Oral Poetries of Iran

امروزه غالب محققان بر اين باورند كه منشا وزن رباعي را بايد در وزن اشعار پيش از اسلام، و يا وزن اشعار عاميانه و شفاهي و محلي ايران كه در وزن هاي پيش از اسلام ريشه دارد،جست وجو كرد. در اين ميان تنها كسي كه عملا به تحليل جزييات و چگونگي شباهت وزن عروضي رباعي به وزن غيرعروضي اشعار شفاهي و عاميانه پرداخته ژيلبر لازار فرانسوي است. در اين مقاله بحث مي كنيم كه اشعار تكيه اي و يا نيمه عروضي فراواني در ميان اشعار شفاهي و عاميانه ايراني وجود دارند كه ريتم يا ضرب آهنگشان كاملا شبيه به ضرب آهنگ رباعي است، اما از حيث تقطيع عروضي ربط چنداني به وزن رباعي ندارند. نگارنده نيز همچون لازار معتقد است كه وزن رباعي داراي نياي مشتركي با وزن اشعار تكيه اي و يا نيمه عروضي محلي است، اما براي اثبات اين امر از شيوه اي متفاوت با شيوه ناصحيح لازار استفاده كرده است. در اين مقاله بحث كرده ايم كه اولا هجاهاي بي تكيه و باتكيه (اتانين) در اشعار تكيه اي به ترتيب به كميت هاي كوتاه و بلند (افاعيل) در اشعار عروضي مبدل شده اند، و ثانيا ميزان هاي آناكروز و هجاهاي سكوت كه پس از هجاهاي باتكيه يا گاه در پايان مصراع قرار دارند، در اشعار عروضي ازميان رفته اند. به اين ترتيب، وزن زماني تكيه اي ابتدا به وزن آميخته نيمه عروضي و سپس به وزن تثبيت شده زباني و كمي مبدل شده است.

It is generally believed that the origin of the Rubayi meter should be found in the meters of the pre-Islamic poetry, particularly the folk and oral poetries. Gilbert Lazard is the only person who has done a detailed analysis of the peculiarities and similarities of the Rubayi prosody with the non-prosodic features of the folk and oral poetries. This study argues that there are many stressed or semi-prosodic poems in the folk and oral poetries of Iran, the rhythm of which is very similar to the rhythm of Rubayi, but they are not related to the meter of Rubayi so far as the prosody distinction is concerned. Lazard believes that the Rubayi meter has fundamentally the same meter of the stressed and semi-prosodic local poems, but his method is rather flawed. This study, however, argues that the stressed and non-stressed syllables in the stressed poems turn into short and long quantities in prosodic poems. Moreover, the isochronism and the consonants which come after the stressed syllable or sometimes at the end of the verse, are omitted in the prosodic poems. Therefore, the isochronic meters in the stress position are firstly turned into the semi-prosodic meters and then to the fixed linguistic and quantitative meters.