قرآن و غايت‌گرايي اخلاقي

پژوهش حاضر در پي پاسخ به اين پرسش است كه قرآن كريم چگونه مخاطبان خود را به رعايت الزامات اخلاقي فراخوانده و نظريه هنجاري خود را بر چه پايه‌اي قرار داده است؟ نويسنده به روش كيفي، با توصيف و تحليل مفاهيم اخلاقي قرآن به نتايج زير دست يافته است. قرآن كريم براي ترغيب مخاطبان به زندگي اخلاقي، بر نتايج فعل اخلاقي تأكيد كرده است؛ نتايج يادشده در قالب واژگاني مانند سعادت، فوز، فلاح، نجات، لذت، امنيت، بشارت، آرامش، رنج، تشويش، انذار، و شرح و بسط زندگي بهشتيان و دوزخيان، آموزه‌هاي قرآني پرشماري را به خود اختصاص داده است كه بازگوكننده‌ سازگاري في‌الجمله اخلاق قرآني با نظريه‎هاي غايت‌گراست. غايت‌‌گرايي با انسان‌شناسي قرآني و اسلوب‌هاي تربيت اخلاقي قرآن سازگار است. ‌غايت‌گرا بودن نظام اخلاقي قرآن، به مفهوم انكار ارزشِ فضيلت‌ و مسئوليت ‌اخلاقي نيست؛ در شماري از آيات، قرآن رفتارهايي را كه با انگيزه انجام وظيفه اخلاقي انجام مي‌گيرد يا منشأ آنها فضيلت انساني است، مي‌ستايد. قرآن مخاطبان خود را به فضيلت‌محوري و تكليف‌مداري تشويق مي‌كند و آن را دو راهبرد مؤثر در تربيت اخلاقي ‌مي‌داند؛ اما عام‎ترين پاسخ قرآن، براي توجيه همه الزامات اخلاقي، غايت ‌فعل اخلاقي است؛ نه فضيلت‌ انساني و نه وظيفه ‌اخلاقي.