بررسي و تحليل رفتارهاي ايدئولوژيك‌ قهرمان در مقامات حريري بر اساس مربع ايدئولوژيك ون‌دايك

مقامات حريري كه در خلال سال‌هاي 495 تا 504 ه.ق نوشته شده، مركب از پنجاه مقامه است. موضوع اصلي آن، شرح دريوزگي «ابوزيد سروجي» با چرب‌زباني و حيله‌گري است؛ امّا مؤلف درلابه‌لاي متن به موضوعات ديگري مانند: پرهيز از دنياپرستي و تشويق به نيكوكاري كه سويۀ متضادي با حيله و تملق دارند، توجه داشته و  با سحر بيان به عرضۀ صنايع بديعي و بازي‌هاي لفظي، پرداخته‌‌ا‌ست. اين مقاله سعي دارد تا رفتارهاي ايدئولوژيك قهرمان (ابوزيد سروجي) را بر اساس مربع ايدئولوژيك ون‌دايك، كه در زير بخش رويكرد تحليل گفتمان اجتماعي  شناختي قرار دارد، با هدف تبيين ايدئولوژي در دايرۀ گفتمان، به روش مطالعۀ كتابخانه‌اي و تحليل داده‌ها، جهت رسيدن به پاسخ پرسش‌هاي تحقيق و اثبات يا ردِّ فرضيه‌ها بررسي كند. در اين راستا در پنجاه مقامۀ مورد نظر كه جامعۀ آماري اين تحقيق را در بر مي‌گيرد، رفتارهاي ايدئولوژيك قهرمان، در ساختاري نظام‌مند، بر پايۀ «توصيف ظاهري قهرمان»، «ترفندهاي بياني او»، «محتواي بياني»، «عمل گفتماني» و «عملكردهاي متضاد»، رصد و بررسي شده‌است و نتايج حاصله اين است كه قهرمان، بيانِ گفتماني‌اش ساحرانه با محتواي متناقضِ اندرز و اغوا در جهت رسيدن به خواسته (گدايي، افشاگري حاكمان و روشنگري عامۀ مردم) با تأكيد بر صفات مثبتِ خودي و صفات منفيِ ديگري است. تجميع اين ويژگي‌هاي گفتماني، رفتارهاي قهرمان را در هر مقامه متضاد و دوگانه (نيم‌خوب، نيم‌بد) نشان مي‌دهد؛ به گونه‌اي كه گفتمان فقر و گدايي و افشاي بي‌توجهيِ حاكمان وقت به رفاه عمومي و اصحاب فرهنگ را براي خواننده ترسيم مي‌كند.