اسلام‌گرايان به‌مثابه فرصت يا تهديد براي كنشگران انقلابي (مطالعۀ تطبيقي انقلاب اسلامي ايران و انقلاب 2011 مصر)

Islamists: Opportunity or Threat for Revolutionaries? A Comparative Analysis of the Iranian Islamic Revolution and the Egyptian Revolution of 2011

تحقيق حاضر مي كوشد با به كارگيري مفاهيم «نسبت دهي فرصت/تهديد» و «ساختار فرصت گفتماني» در نظريه هاي جنبش اجتماعي و استراتژي روشي مقايسه تفريدي به اين پرسش پاسخ دهد كه چرا درحالي كه گروه هاي سياسي غيراسلام گرا و در سطحي وسيع تر عموم مردم در ايران، مشتاقانه به استقبال اعتراضات روحانيون اسلام گرا در د ي 1356 رفتند، بسياري در مصر، از همان ماه هاي نخستين، با احتياط و حتي نگراني نظاره گر حضور سازمان اسلام گراي اخوان المسلمين در صحنه انقلاب 2011 بوده اند؟ مطابق نتايج اين تحقيق، در ايران دهه 1350، اهميت يافتن مبارزه با «استعمار فرهنگي» در چهارچوب گفتمان هاي «غرب زدگي» و «بازگشت به خويشتن»، زمينه فكري اتحاد ميان روحانيون مبارز و شمار قابل توجهي از روشنفكران و گروه هاي سياسي را فراهم كرده بود و علاوه بر اين، ازآنجاكه رسيدن روحانيون به قدرت دولتي در تاريخ معاصر ايران مسبوق به هيچ سابقه اي نبوده و امري دور از ذهن بود، ساير گروه هاي سياسي مخالف، حضور روحانيون مبارز را در سياست همچون فرصتي سياسي براي خود در نظر مي گرفتند. با گذر از ايران 1356 به مصر 2011 و به دنبال پايان يافتن جنگ سرد و تاثيرات «موج سوم گذار به دمكراسي»، ايديولوژي ليبراليسم در سطح جهاني هژمونيك شده و زمينه ساز تنش هاي فكري و ارزشي متعددي بين اسلام گرايان و شماري از گروه هاي سياسي شده بود. افزون بر اين تغيير گفتماني، آميزه اي از دلايل گوناگون باعث شد تا ساير گروه هاي سياسي به حضور اسلام گرايان اخواني در بحران انقلابي اگرنه همچون تهديدي سياسي، دست كم با احتياط بسيار بنگرند، از جمله: الف- بروز اسلام گرايي تروريستي در مصر و خاورميانه؛ ب- تصوير منفي رسانه هاي غربي و عربي از نتايج انقلاب اسلامي در ايران؛ پ- عقب نشيني دولت مبارك از برخي سياست هاي سكولار خود و در نتيجه تقويت اسلام محافظه كار؛ ت- ظهور و محبوبيت «واعظان نو» كه مبلغ اسلامي شخصي و «غيرسياسي» بودند؛ و ث- سابقه حضور بلند مدت اخوان المسلمين در سياست رسمي مصر و توان سازماني بسيار بالاي آن ها.

Why did the non-Islamist political groups, and the Iranian people in general, enthusiastically welcome the protests of the Islamist clergy in January 1978, while many Egyptians regarded the presence of the Muslim Brotherhood in the revolutionary scene of 2011 with a considerable caution? This paper seeks to answer this question by using the concepts of ‘attribution of opportunity/threat’ and ‘discursive opportunity structure’ and the methodological strategy of ‘individualizing comparison’. According to the results, the importance of fighting against ‘cultural colonialism’ set the intellectual ground for the alliance of non-Islamists with the oppositionist clergy in the 1970s. Moreover, since there was no record in the contemporary history of Iran for the clergy to hold state power, the oppositionist activities of the clergy was attributed as a political opportunity by other oppositionist groups. With the transition from the Iran of 1978 to the Egypt of 2011, the ideology of liberalism became globally hegemonic and set the stage for value-based tensions between the Islamists and non-Islamists. Furthermore, because of a) the emergence of terrorist Islamist groups in Egypt and abroad; b) the retreat of the Mubarak regime from some of its secular policies and, consequently, the reinforcement of the conservative Islam; c) the emergence of ‘new preachers’ broadcasting an ‘apolitical’ version of Islam; and d) the long history of Muslim Brotherhood of being in formal politics and their high organizational resources; the revolutionaries regarded the presence of the Muslim Brotherhood in the revolution with a great caution, if not as a threat.