اولين گزارش نژاد TTRTF عامل زنگ ساقه گندم Puccinia graminis f. sp. tritici از شمال غرب ايران (شمال غرب، اقليم سرد)

زنگ ساقه يا سياه گندم با عامل قارچي Puccinia graminis f. sp. tritici از مهم ترين و خسارت زاترين بيماري هاي گندم در سراسر جهان مي باشد. بيمارگر زنگ ساقه‌ي گندم به دليل داشتن ميزبان هاي حدواسط و تكميل چرخه زندگي خود از طريق توليد مثل جنسي (نوتركيبي هاي ژني) داراي تغييرپذيري و انعطاف پذيري بالا در توليد نژادهاي جديد با الگوي بيماري زايي متفاوت مي باشند. نژاد TTRTF يكي از نژادهاي جديد و پرآزار بيمارگر زنگ ساقه گندم مي‌باشد كه از سال 2014 در جورجياي آمريكا وجود داشته است، ولي براي اولين بار در سال 2016 به دنبال شيوع گسترده بيماري زنگ ساقه در مزارع گندم دوروم از سيسيل ايتاليا گزارش شد (Patpour et al. 2018). اين نژاد كه در سال 2016 در مصر مشاهده شده بود، در سال 2018 از اين كشور، و متعاقبا در سال 2017 از مجارستان و در سال 2020 از اريتره گزارش شد (Patpour et al. 2020). در اين پژوهش طي سال‌هاي 1393 تا 1398، از مناطق مختلف ايران 150 نمونه زنگ ساقه از روي گندم هاي آلوده جمع آوري شد. تعيين نژاد جدايه هاي تك جوش شده با استفاده از مجموعه‌ي 20تايي ژنوتيپ هاي گندم افتراقي آمريكاي شمالي (تهيه شده از مركز سيميت) و مجموعه‌ 45تايي ژنوتيپ هاي افتراقي تكميلي (تهيه شده از ايكاردا) از طريق روش كددهي جين و همكاران (Jin et al. 2008) انجام شد. تيپ آلودگي ژنوتيپ هاي افتراقي پس از گذشت 14 روز از مايه زني براساس مقياس تغيير يافته صفر تا چهار McIntosh et al. (1995) ثبت گرديد. نتايج تعيين نژاد حاكي از آن بود كه تنوع نژادي بالايي در بين جدايه ها وجود داشت. تعيين نژاد جدايه‌هاي منطقه‌ اشنويه استان آذربايجان‌غربي منجر به شناسايي نژاد TTRTF در شمال غرب كشور شد. واكنش ژنوتيپ هاي حامل ژن هاي Sr5، Sr6، Sr7a، Sr7b، Sr8a، Sr8b، Sr9a، Sr9b، Sr9d، Sr9e، Sr9g، Sr10، Sr11، Sr12، Sr13، Sr14، Sr15، Sr16، Sr17، Sr18، Sr19، Sr20، Sr21، Sr23، Sr28، Sr29، Sr34، Sr35، Sr36، Sr37، Sr38، SrTmp وSrMcn نسبت به اين نژاد به‌صورت حساسيت، و واكنش ژنوتيپ هاي حامل ژن هاي Sr22، Sr24، Sr25، Sr26، Sr27، Sr30، Sr31، Sr32، Sr33، Sr39 و Sr40 نسبت به اين نژاد به صورت مقاومت مشاهده شد. واكنش ژنوتيپ هاي حامل ژن هاي Sr44، Sr45 و Sr50 (ژن هاي مقاومت در مرحله گياه بالغ) نسبت به نژاد TTRTF به صورت حساسيت گزارش شده است (Patpour et al. 2020). برخي از ژن هاي مقاومت به زنگ سياه كه در مقابل اغلب نژادهاي قارچ P. graminis f. sp. tritici در كشور موثر بودند، نسبت به اين نژاد بي اثر شده اند. نژاد TTRTF به دليل داشتن الگوي جديد بيماري زايي، تهديدي جدي براي امنيت غذايي جهان به ويژه در مناطق مستعد زنگ ها مانند ايران به شمار مي‌رود. شناسايي منابع مقاومت موثر نسبت به اين نژاد و استفاده از آن‌ها در برنامه هاي به نژادي گندم يكي از راهكارهاي اصلي مديريت بيماري زنگ سياه مي باشد.