تحليل شناخت سخنگويان فارسي‌زبان در قالب مقوله‌ بندي؛ مقوله‌بندي رده‌اي يا موضوعي؟

مقوله بندي به مثابۀ سازمان بندي و قرار دادن چيزهاي گوناگون، اعم از پديده ها، اشيا، رخدادها و جز آن در گروه هاي مختلف، نوعي عملكرد شناختي در انسان است كه بر حسب »رده « مشترك مقوله ها يا »روابط « موضوعي ميان آن ها صورت مي گيرد. پژوهش هاي انجام شده نشان مي دهند كه عملكرد شناخت غربي ها و آسيايي هاي شرقي به ويژه چيني ها در باب مقوله بندي كاملاً متفاوت است؛ بر اين اساس، غربي ها بر مبناي »مقوله « (مقوله بندي رده اي) و آسيايي هاي شرقي بر حسب »رابطه « (مقوله بندي موضوعي) به دسته بندي چيزها مي پردازند. پژوهش حاضر با انجام دو آزمون در قالب پرسش نامه هاي تصويري و زباني درمورد 50 سخنگوي خانم و آقاي فارسي زبان به ارزيابي و تحليل عملكرد شناخت آنان پرداخته است. پرسش نامه تصويري نشان مي دهد كه از مجموع 50 شركت كنندۀ فارسي زبان، 70 درصد مقوله بندي را بر مبناي »رابطه « انجام داده اند؛ پرسش نامه زباني نيز نتيجه آزمون تصويري را تأييد مي كند و نشان دهنده آن است كه 76 درصد از سخنگويان فارسي زبان در جريان مقوله بندي، معيار »رابطه « را درنظر گرفته اند و درواقع، روي محور هم نشيني عمل كرده اند. بر اين اساس، مي توان چنين نتيجه گيري كرد كه اولاً عملكرد شناخت در تمامي انسان ها يكسان نيست و ثانياً شناخت فارسي زبانان در زمينه مقوله بندي روي محور هم نشيني عمل مي كند، برخلاف غربي ها كه در جريان مقوله بندي، درواقع دست به »رده بندي « مي زنند و روي محور جانشيني عمل مي كنند.