شواهدي آماري از نقش‌هاي وجهي «بـ» در فارسي نو: مطالعه‌اي درزماني

عنصر تصريفي «بـ » در نظام وجه فارسي نو تاكنون سه نقش دستوري نشانۀ وجه التزامي، نشانۀ وجه امري و نشانۀ آينده را برعهده داشته ‌است كه وجه اشتراك آن ها غيرقطعي بودن وقوع رويداد (درتقابل با گزارش وقوع قطعي رويداد در وجه اخباري) است. تحقيق حاضر كه بر اساس پيكره اي متشكل از نمونه گيري از 55 اثر مكتوب در يك بازۀ يازده قرني (قرن 4 تا 14 هجري) انجام گرفته ‌است، نشان مي دهد كه در طول اين دوره، بسامد «بـ » در نقش نشانۀ وجه التزامي سه برابر، و در نقش نشانۀ وجه امري دوونيم برابر شده‌ است، ولي نقش وجهي سوم (نشانۀ آينده) عمدتاً در قرن هاي 4 تا 6 فعال بوده و به تدريج متوقف شده ‌است. همچنين، به استناد داده هاي پيكره و آمارهاي توصيفيِ ارائه شده در مقاله، از قرن 13 كاربرد «بـ » كه قبلاً تقريباً منحصر به افعال ساده بوده، به قلمرو افعال مركب نيز گسترش يافته ‌است. ازسوي ديگر، بي نظمي هايي در آمارهاي افزايش بسامد «بـ » در پيكره در طول يازده قرن ديده مي شود كه نگارنده تلاش كرده ‌است با توسل به فرضيه هايي چون كهن گرايي دستوري در بعضي متون و تحريف احتمالي الگوهاي دستوري در فرايند نسخه نويسي، آن ها را تحليل كند. درمجموع، آمارها نشان مي دهد كه دستوري‌شدگي «بـ » از قبل از قرن 4 آغاز شده بوده و در طول اين يازده قرن ادامه يافته و در فارسي امروز نيز بسامد آن همچنان در دهه هاي اخير در حال افزايش بوده ‌است.