بازخواني تحليلي، انتقادي ديدگاه شيخ احمد احسائي درباره «عالم ذر»

«عالم ذر» و خلقت پيشين انسان از موضوعات مهم كلامي و مورد توجه انديشمندان اسلامي است كه آراي گوناگوني را پديد آورده است. شيخ احمد احسائي بنيانگذار مكتب شيخيه ادعاي روشنگري و گشودن مسير هدايت در اين موضوع را دارد. بازخواني تحليلي، انتقادي ديدگاه وي، مسئله مقاله پيش‌رو و روش انجام آن تحليل اسنادي و عقلي است. تحقيق حاضر با استناد به نظر اكثر انديشمندان معاصر شيعي برخي از مباني معرفتي شيخ را غير قابل اعتماد دانسته است. ادعاهاي مطرح شده از سوي شيخ بيشتر جنبه ذوقي داشته، از مستندات علمي و عقلي بي بهره، يا كم‌بهره و بر مبناي اخبار غيرموثق هستند. ادعاهاي مزبور لوازم باطلي دارند كه خود شيخ بدان ملتزم نيست؛ خلقت پيشين ارواح لوازم باطلي نظير «اتحاد نوعي»، «عدم تشخص» و «معطل ماندن قوا» دارد و ترسيم شبه مادي عالم ذر لوازم باطلي نظير «مشروط شدن هدايت به عالم ذر»، «جبري شدن اعمال انسان ها»، «بيهوده شدن وعده ثواب و عقاب»، «عبث شدن تبليغ پيامبران» و «بالقوه شدن بالفعل ها» دارد. نكته آخر اينكه از جمله ادعاهاي شيخ همچون صد سال بودن دهر، وجود ترائب و عدم برگشت مسيح به صلب آدم در عالم ذر فاقد هر گونه مبنا و مستند روايي است.