تحليل جامعه‌شناختي توسعه و نابرابري در ايران

Sociological analysis of development and inequality in Iran

برابري و عدالت در برخورداري از دستاوردهاي توسعه در پهنۀ جغرافيايي مشخص يكي از موضوعات مهم در مطالعات توسعه به شمار مي‌رود كه بر سياستگذاري توسعه كشورها اثرگذار است. مقالۀ حاضر به تعيين جايگاه و رتبه‌بندي توسعه‌يافتگي استان‌هاي ايران و شناخت الگوي حاكم بر توسعه‌يافتگي كشور مي‌پردازد. با توجه به بررسي ادبيات موجود در زمينه شاخص‌هاي توسعه، پنج بعد اصلي براي ارزيابي توسعۀ استان‌ها شامل اقتصادي و زيربنايي (10 شاخص)، آموزش (4 شاخص)، جمعيتي (5 شاخص) و بهداشتي-درماني (11 شاخص)، فرهنگي و ارتباطات (6 شاخص) انتخاب و داده‌هاي مربوط به آنها از سرشماري 1395 به صورت مقطعي براي 31 استان كشور به عنوان جامعه آماري به‌دست آمده است. در اين مقاله رتبه‌بندي استان‌ها با استفاده از روش تاپسيس و تحليل ثانويه انجام و براي طبقه‌بندي استان‌ها از روش خوشه‌بندي سلسله مراتبي و ابزار SPSS استفاده شده است. همچنين با الگوي مركز-پيرامون تفاوت بين استان‌هاي مرزي با غيرمرزي تحليل شده است. يافته‌ها بيانگر اين است كه استان‌هاي سمنان، يزد و تهران در بالاترين درجۀ توسعه‌يافتگي قرار دارد و استان‌هاي سيستان و بلوچستان، آذربايجان غربي و كرمان در پايين‌ترين ردۀ توسعه‌يافتگي قرار دارند. همچنين نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه در سال 1395 الگوي مركز-پيرامون بر توسعه‌يافتگي استان‌هاي كشور حاكم بوده است. علاوه‌ بر اين، نشان مي‌دهد كه استان‌هاي توسعه‌يافته‌تر نابرابري درون‌استاني بيشتري در شاخص‌هاي مختلف توسعه داشته‌اند كه بيانگر تجميع امكانات در مراكز استان‌ها است.

Equality and justice are important issues in the development process which affect the countries development policies. This paper tries to determine the position and development rank of the Iranian provinces and the development pattern of the country. According to the literature of development indicators, five main indexes were considered for assessing the development of provinces including economy and infrastructure (10 indicators), education (4 indicators), demographic (5 indicators), health (11 indicators), culture, and communication (6 indicators) dimensions. The data were obtained from the National Population and Housing Census 2016 in a cross-sectional format for 31 provinces. In this paper, the ranking of the provinces has been calculated using the TOPSIS method and secondary analysis. Hierarchical clustering used to classify the provinces. The findings show that Semnan, Yazd, and Tehran provinces in comparison with other provinces are at the highest level of development, and the provinces of Sistan and Baluchistan, West Azerbaijan, and Kerman are at the lowest level of development ranking. Besides, the results of this research show that the Core-Periphery model is dominant in the development of the provinces of the country. Moreover, according to the finding of the paper, there is more inequality inside the more developed provinces that indicate the centralization of the facilities in the capital of the provinces.