تأثير خشكسالي و تغييرات كاربري اراضي بر كميت و كيفيت منابع آب زيرزميني (مطالعۀ موردي: دشت داراب)

برداشت بخش قابل‌ توجهي از آب شرب و كشاورزي از منابع آب زيرزميني، باعث كاهش شديد ذخاير آب زيرزميني در كشور شده است. با توجه به وقوع خشكسالي در مناطق مختلف كشور، پيش‌بيني مي‌شود كه اين پديده روي تغذيۀ آب‌هاي زيرزميني تأثير چشمگيري داشته باشد. از طرف ديگر، تغييرات كاربري اراضي و توسعۀ شهري و كشاورزي نيز به‌شدت منابع آب زيرزميني را تهديد مي‌كند. هدف از اين تحقيق، بررسي تأثير خشكسالي هواشناسي و تغييرات كاربري اراضي بر كميت و كيفيت آب‌هاي زيرزميني دشت داراب در دورۀ آماري 1372ـ1396 است. در اين تحقيق با استفاده از داده‌هاي بارش، سطح ايستابي و شوري آب‌هاي زيرزميني، شاخص‌هاي SECI، GRIو SPIمحاسبه شد. نقشۀ كاربري اراضي حوزه براي سال‌هاي 1380، 1388 و 1396 با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي تهيه شد. طبقه‌بندي كاربري اراضي به‌‌صورت نظارت ‌شده (Supervised Classification) و با روش حداكثر احتمال (Maximum likelihood) انجام شد. هركدام از تصاوير به 5 نوع كاربري شامل مناطق مسكوني، اراضي زراعي، باغات، مرتع و اراضي باير طبقه‌بندي شد. مقايسۀ كاربري اراضي در طي سه سال مذكور نشان داد كه تغييرات كاربري زراعي و باغي در سال 1388 نسبت به 1380 حدود 53/۰% افزايش داشته، ولي در سال 1396 نسبت به سال 1388، 1.82% كاهش‌يافته است. در مرحلۀ بعد، رابطۀ بين شاخص SPI و ‌تغييرات كاربري اراضي با شاخص‌هاي GRI و SECI بررسي شد. نتايج نشان داد كه خشكسالي‌هاي اقليمي و‌ تغييرات كاربري اراضي اخير بر روي كميت و كيفيت آب زيرزميني دشت داراب اثر مستقيم داشته است؛ به‌طوري ‌كه در طي دورۀ آماري مذكور به‌طور متوسط حدود 36 متر افت سطح آب در كل دشت اتفاق افتاده است. همچنين شوري آب زيرزميني در حدود 293 ميكروموس بر سانتي‌متر افزايش ‌يافته است. براي مقايسۀ بهتر نتايج، داده‌هاي آماري به سه دورۀ هشت‌ساله (1372ـ1380، 1381ـ1388، 1389ـ1396) تقسيم شد و ميانگين شاخص‌هاي SPI، GRI، SECI و كاربري اراضي براي هر سه دوره به دست آمد. نتايج نشان داد افزايش شدت خشكسالي و افزايش كاربري اراضي زراعي و باغي در دورۀ دوم نسبت به اول باعث افت كمي و كيفي آب در اين دوره نسبت به دورۀ قبل شده است (ميانگين شاخص GRI از 1.03 در دورۀ اول به 0.08 در دورۀ دوم رسيده است كه بيانگر كاهشي برابر 1.11 مي‌باشد)، اما كاهش شدت خشكسالي و كاهش كاربري زراعي و باغي در دورۀ سوم نسبت به دوم باعث كاهش شدت افت آب زيرزميني در اين دوره نسبت به دورۀ قبل شده است (ميانگين شاخص GRI در دورۀ سوم به 0.93 رسيده است كه نسبت به دورۀ دوم، كاهشي برابر 0.85 را نشان مي‌دهد).