الماس مؤنث: رويكردي پسافمنيستي به تجلي زنان در نقش سياه در دوران پس از انقلاب اسلامي

The Female Almās: A Post-Feminist Approach to the Appearance of Women in the Role of the Black Character after the Iran Islamic Revolution

در تاريخ نمايش سنتي ايران، به‌ويژه سياه بازي، كنشگري و حضور زنان در اين عرصۀ فرهنگي هنري در بسياري از وجوه كمرنگ و گهگاه كاملاً محو بوده است. همچنين به دليل عدم ثبت وقايعِ نمايش سنتي، اسناد زيادي در اين رابطه وجود ندارد. با وجود اين، يكي از جنبه هاي مهم كنشگري زنان در دهههاي اخير در زمينۀ نمايشهاي سنتي، به‌خصوص در سياه بازي رُخ داده است. اين فعاليتها به خلق شخصيت الماس (سياه) مؤنث بين زنان ايراني منجر شده كه تا پيش از انقلاب اسلامي وجود نداشته است. اين مقاله به حضور زنان در اين گونۀ نمايشي و بازي در نقش الماس مي پردازد و جنبه هاي اجتماعي حاصل از اين رويداد را در حوزۀ نظري، بر‌اساس آراي فمنيسم پست مدرن با تأكيد بر مفهوم «ديگري» و نيز بر‌اساس نظريات جوديت باتلر با محوريت «هويت جنسيتي» و «مخالف پوشي» بررسي ميكند. تلاش بر اين است بدانيم چرا زنان تا پيش از اين در نمايش هاي سنتي ايراني حضور نداشته اند و با حضور خود چگونه يك گفتمان زنانه را شكل داده اند. به منظور بررسي جزئيات شكل گيري شخصيت الماس مؤنث، از گزيدهاي از متون نمايشي و اجراها هم استفاده شده است. مقاله نشان ميدهد كه «ديگري‌بودن» باعث ساختارشكني و خلق رويداد جديدي مي شود كه همانا شروع شكل گيري الماس مؤنث در قالب يك گفتمان زنانه است: گفتمان تازهاي كه حاصل رويكرد تبديل به ديگري و به‌هم‌ريختن عرف هاي جنسيتي است.

In the history of Iranian traditional performances (especially the Siyāh-Bāzi), the presence and action of women has been extremely limited. In some cases, the performances are totally get away from the fact. Due to the lack of archival resources, there are very few documents available to reflect the presence of women in this field. However, there has recently been an upsurge in the presence of women during the post-revolutionary years, especially in the field of Siyāh-Bāzi and performing the role of Almās (Siyāh) as the leading character. The present article deals with the presence of women as Siyāh, which was not noticed in the pre-revolutinary Iran. The theoretical framework of this article is based on the postmodern feminist ideas, with reference to Judith Butler's ideas on "Gender identity" and "Cross dressing". We seek to show why women were not present in the Siyāh-Bāzi performances before the revolution, and how they have developed a new discourse in this field in the recent years. The results of this study showed that being an "other" results in a sort of deconstruction and the emergence of a new phenomenon referred to as the emergence of a female Almās in a feminine discourse: A new discourse which is the result of turning into a new "other", together with the deformation of the traditional approaches. In other words, the cross dressing of Almās is the result of a challenge for gender equality.