مرز محله‌‌ در بافت تاريخي شهرهاي ايران، نمونه پژوهشي: محله‌ علي‌قلي‌آقا، شهر اصفهان

مرز و محدوده‌ محله‌، از موضوعاتي هستند كه در پژوهش‌هاي شهرسازي و طراحي شهري به‌طور گسترده به آنها پرداخته شده است. طبعاً در مطالعات متعددي نيز موضوع مرز محله‌ در بافت تاريخي شهرهاي ايران بررسي شده، اما مرور ادبيات موضوع نشان مي‌دهد كه همچنان ابهاماتي در اين رابطه وجود دارند و از مهم‌ترين آنها، چگونگي مرز محله‌ در اين بافت‌ها است. به اين مسئله، دو پاسخ متناقض داده شده است؛ دسته‌اي از مطالعات، براي محله‌هاي بافت تاريخي شهرهاي ايران، مرز كاملاً مشخص قائل بوده، در حالي كه دسته‌ ديگر، مرز محله‌ها را در اين بافت‌ها مبهم دانسته و معتقد هستند هر محله به‌صورت تدريجي به محله‌ ديگري مي‌رسد. هدف مقاله حاضر، تشخيص مرز محله‌ در اين بافت‌ها است. در اين راستا، محله‌ علي‌قلي‌آقا در بافت تاريخي شهر اصفهان، به‌عنوان نمونه پژوهشي انتخاب شده و از روش تحقيق كيفيِ تحليل محتواي عرفي استفاده شده است. در اين رابطه، مرز محله‌ علي‌قلي‌آقا از سه طريق مورد بررسي قرار گرفته است؛ مرز تاريخي، مرز محله بر اساس مصاحبه‌ خانه به خانه و مرز ذهني ترسيم‌شده توسط ساكنان محله. در ميان اين سه طريق، مرز تاريخي كه بر اساس ساختار تاريخي دسترسي و عناصر شاخص محله كشف‌ شده، نشان‌دهنده‌ نظمي پنهان در ساختار بافت است و روش بديعي را براي كشف مرز عيني محله در بافت‌هاي تاريخي شهرهاي ايران ارائه مي‌نمايد. جالب آنكه صحت دستاوردهاي اين روش، توسط دو مرز ديگر تأييد مي‌شود. در نهايت، مقاله به اين نتيجه رسيده است كه بر اساس ساختار تاريخي، مرز كاملاً مشخص و عيني در بخشي از محله وجود دارد. اين مرز غالباً در بن‌بست‌ها و دربندها است و از پشت به پشت خانه‌ها مي‌گذرد. همچنين در مكان‌هايي كه مرز مشخص و عيني وجود ندارد، مي‌توان حدود محله را بر اساس اين مرز تعيين نمود.