بررسي تطبيقي شگردهاي طنزآفريني در مثنوي‌هاي عطار

A Comparative study of satirical tricks in Attar's Masnavi

هرچند در عصر عطار، شعر و نثر فارسي به اوج شكوفايي و باروري خود رسيده بود، اما از لحاظ تاريخي، اين دوران به سبب كثرت حوادث و وقايع ناگوار، يكي از حسّاس­ترين برهه ­هاي زماني است. در اين عصر، همه چيز از آشفتگي اوضاع و فقر و نابساماني حكايت دارد. كمتر كسي است كه در حوادث اين ايّام غور و بررسي كند، ولي دچار حسرت و تحسّر نشود­. در اين ميان با اين كه به نظر مي­رسد عطار در عوالم معنوي و عرفاني سير مي­كرد و توجّهي به اوضاع زمان خود نداشت، با اين همه، شكوائيه ­هاي فراواني در ابراز ناخرسندي از زمانه ­اش دارد. اوضاع نابسامان سياسي و اجتماعي در قرن ششم، موجي از اعتراض در انديشة عطار پديد آورده؛ ليكن از آنجا كه نتوانسته اين اعتراض­ها را به صورت مستقيم بيان كند، به ناچار به شيوة غيرمستقيم، پاره­اي از مصيبت­هاي مردم ستمديده را در قالب طنزهايي بيان كرده است؛ از اين­رو، در پژوهش حاضر، با روش ­توصيفي تحليلي، به ياري شواهدي از متن و با تأكيد بر شگردهاي بياني مختلف طنز از جمله تناقض، غافلگيري، واژگوني موقعيت، تمثيل، پارادوكس، سمبل، كنايه و ...­، به بررسي اين نوع ادبي در مثنوي­هاي عطار مي­پردازيم. يافته­ ها نشان مي­دهد كه تكنيك­ هاي محتوايي از نظر كاربرد، سهم بسيار مهمي در خلق آثار اين حكايات داشته است.

Although Persian prose and poetry had not reached to its climax and flourishment in Attar’s era, historically we can call this era the most sensitive time due to the frequency of unpleasant incidents and events. In this era, there were all types of chaos and poverty and unexpected events. No one can claim not to feel disappointment and regret after investigating the incidents happened in this era. Although it seems that Attar was in spiritual and mysticism world and did not pay attention to what was happening around, he had many complaints and unpleasant feelings about events happening. Chaotic political and social incidents during 6th century created a wave of protests in Attar’s thoughts. But since he could not express such protests directly, he has included a series of tortures imposed on oppressed people in the form of satire. Therefore, the present research has used a descriptive-analytic method with the help of evidences from the texts of his works and emphasizing at verbal arts utilized by him such as contradictions, surprises, position collapse, allegory, paradox, symbolism, emblem, and … to investigate about this type of literary trick in poems composed by Attar. Findings showed that content techniques have had a very important role in creating the works of this poet regarding the functions.