ارزيابي مقدماتي عملكرد، خصوصيات زراعي و واكنش به بيماري پژمردگي بوته لاين‌هاي كنجد در منطقه مغان

به منظور ارزيابي عملكرد و خصوصيات زراعي و واكنش به بيماري پژمردگي بوته لاين‌هاي خالص انتخابي با استفاده از روش‌هاي چندمتغيره، آزمايشي در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سال 1398 به اجرا در آمد. مواد ژنتيكي مورد ارزيابي در اين بررسي شامل 20 لاين برتر انتخابي به همراه رقم شاهد اولتان بودند. در طول فصل رشد صفات مختلف مانند درصد سبزكردن، روز تا شروع گلدهي، روز تا رسيدگي، ارتفاع بوته، ارتفاع شاخه‌بندي، ارتفاع اولين كپسول، تعداد كپسول در بوته، طول كپسول، قطر ساقه، تعداد دانه در كپسول، تعداد شاخه فرعي، ميزان سبزينگي برگ، وزن هزار دانه و عملكرد دانه در هكتار اندازه‌گيري شدند. همچنين واكنش ژنوتيپ‌ها از نظر آلودگي به بيماري بوته‌ميري فوزاريومي نمره‌دهي گرديد. نتايج نشان داد كه لاين 20 با 1604 كيلوگرم در هكتار بالاترين عملكرد دانه را در بين ژنوتيپ‌هاي مورد مقايسه داشت. ارزيابي بيماري پژمردگي فوزاريومي بوته نشان داد كه لاين‌هاي ۱، ۴، 19 و ۲۰ متحمل‌ترين ژنوتيپ‌ها به بيماري پژمردگي فوزاريومي بوته بودند. بيشترين همبستگي مثبت و معني‌دار عملكرد دانه با صفات تعداد كپسول در بوته، ميزان سبزينگي برگ، تعداد دانه در كپسول، ارتفاع بوته، وزن هزاردانه، طول كپسول و درصد سبزكردن بود اما با تعداد روز تا شروع گلدهي، روز تا رسيدگي و ارتفاع اولين كپسول منفي و معني‌دار بود. نتايج تجزيه رگرسيون گام به گام و تجزيه عليت صفت عملكرد دانه به عنوان متغير وابسته و ساير صفات زراعي به عنوان متغيرهاي مستقل نشان داد كه سه صفت تعداد كپسول در بوته، تعداد دانه در كپسول و قطر ساقه به ترتيب بيشترين تاثير مستقيم مثبت و معني‌دار را روي عملكرد دانه داشتند. بيشترين تاثير غيرمستقيم روي عملكرد دانه توسط تعداد دانه در كپسول از طريق تعداد كپسول در بوته بود. تجزيه خوشه‌اي، ژنوتيپ‌ها را در ۳ گروه متمايز گروه بندي كرد. گروه اول شامل لاين‌هاي ۱، ۴، ۱۳ و ۲۰ در اكثر صفات زراعي جزو ژنوتيپ‌هاي مطلوب بوده و به خوبي توسط تجزيه خوشه‌اي از ساير ژنوتيپ‌ها متمايز شدند. در كل، نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد كه لاين‌هاي 20، 4 و 1 به ترتيب با بيشترين عملكرد دانه در هكتار و برتر از نظر خصوصيات زراعي مهم و متحمل به بيماري پژمردگي بوته نسبت به رقم شاهد اولتان به عنوان لاين‌هاي اميدبخش قابل توصيه در منطقه مغان بودند.