شناسايي نيازها و خدمات موردانتظار سالمندان از كتابخانه‌هاي عمومي ايران به روش تحليل محتوا

هدف: جمعيت دنيا به‌سمت سال‌خوردگي پيش مي‌رود. بر اساس پيش‌بيني‌هاي انجام‌شده، به نظر مي‌رسد كه رشد جمعيت سالمندان ايران از 8 درصد از كل جمعيت كشور در سال 2015 به حدود 33 درصد در سال ۲۰۵۰ برسد. از همين رو، وجود مراكزي كه بتوانند پاسخ‌گوي نيازهاي سالمندان باشد ضروري به ‌نظر مي‌رسد. يكي از مراكزي كه نقش مهمي در ارائۀ خدمات به سالمندان دارند كتابخانه‌هاي عمومي هستند. شناسايي نيازهاي متنوع سالمندان مي‌تواند موجب موفقيت طراحي و برنامه‌ريزي خدمات كتابخانه‌هاي عمومي به آن‌ها شود. اين پژوهش با هدف شناسايي نيازها و خدمات موردانتظار سالمندان از كتابخانه‌هاي عمومي ايران انجام شده است. روش: پژوهش حاضر با به‌كارگيري روش تحليل محتواي كيفي جهت‌دار و تحليل محتواي كمّي به‌منظور شناسايي مقوله‌ها و شمارش فراواني واحدهاي تحليل، به شناسايي نيازها، خدمات و برنامه‌هاي موردانتظار سالمندان در كتابخانه‌هاي عمومي با استفاده از مصاحبۀ نيمه‌ساخت‌يافته پرداخته است. جامعۀ آماري پژوهش را 25 نفر از كتابداران شاغل در كتابخانه‌هاي عمومي، سالمندان و مراقبان آن‌ها تشكيل دادند كه به‌روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب شدند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA12.3 بر اساس واحدهاي معنايي (جمله) تحليل شدند.يافته‌ها: تحليل يافته‌هاي حاصل از مصاحبه به شناسايي شش مقوله شامل منابع، خدمات و برنامه‌ها، دسترس‌پذيري، تعيين نياز، مشاركت، سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي، نيروي انساني و بازاريابي و تبليغات منجر شد. يافته‌ها نشان داد كه در مقولات مزبور موارد زير بيشتر از ساير موارد مورد توجه سالمندان قرار گرفته است: در مقولۀ نيروي انساني، موضوع آموزش؛ در مقولۀ تعيين نياز، شناسايي انواع نيازها؛ در مقولۀ تبليغات و اطلاع‌رساني، استفاده از روش‌هاي سنتي تبليغات؛ در مقولۀ دسترس‌پذيري، ساختمان و فضاي كتابخانه؛ در مقولۀ سياست‌گذاري، استفاده از سالمندان داوطلب در برنامه‌هاي كتابخانه؛ و در مقولۀ خدمات، منابع و برنامه‌ها، برنامه‌هاي ارائه‌شده در محل كتابخانه. يافته‌ها همچنين حاكي از آن است كه شناسايي خدمات موردنياز سالمندان و توجه به نيازهاي متنوع و پيچيدۀ آن‌ها و تأمين اين نيازها از طريق كتابخانه‌هاي عمومي مي‌تواند به استقلال سالمندان كمك كرده و باعث مشاركت فعال سالمندان در جامعه شوند. علاوه بر اين، تعامل و همكاري كتابخانه‌هاي عمومي با ساير سازمان‌هاي ذي‌نفع حوزۀ سالمندي، آموزش مهارت‌هاي ارتباط با سالمندان به كتابداران، تدوين خط‌مشي مناسب، بودجه، و تدارك تجهيزات و تسهيلات موردنياز آن‌ها به بهبود خدمات و برنامه‌هاي موردنياز سالمندان كمك مي‌كند. اصالت/ارزش: طراحي خدمات، منابع و برنامه‌هاي موردنياز سالمندان و دسترسي مناسب به كتابخانه از جمله اولويت‌هاي مهم سالمندان براي استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي است. ازاين‌رو، با توجه به احتمال رشد جمعيت سالمندان در آينده، ضروري است سياست، برنامه‌ و بودجۀ مناسبي براي اين خدمات در نظر گرفته شود. استفادۀ بهتر از خدمات كتابخانه توسط سالمندان مستلزم در نظر گرفتن ويژگي‌هاي خاص دورۀ سالمندي است و تدارك اين تسهيلات باعث جذب بيشتر سالمندان به كتابخانه‌ها مي‌شود.