تحليل ماهيت مي در ساقي نامۀ رضي الدين آرتيماني

در ميان شاعران عارف مسلك عصر صفوي، رضي الدين آرتيماني به سبب آفرينش ساقي نامه شهرت ويژه اي دارد. از يك سو، مضامين عرفاني و از سوي ديگر انديشه هاي مذهبي و ارادت وي به تشيع، آراء و نظرات او را قابل تأمل كرده است. هدف مقاله حاضر آن است تا نشان دهد ابژه مي علاوه بر كاركرد متداول آن، در ساقي نامه وظيفه مضاعفي ايفا مي كند. مي و وابسته هاي آن بيانگر بسياري از معاني و پيام هاي فرهنگي ـ اجتماعي و سياسي است. بررسي دلالت هاي ضمني و پنهان آن مي تواند برخي از مسائل نهفته در فرهنگ آن دوره ايران را روشن سازد. اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي و تأمل در تك تك ابيات ساقي نامه به بررسي تأثير ايدئولوژي حاكم بر سروده آرتيماني خاصه مي و متفرعات آن پرداخته است. نتايج حاصل نشان داد كه آرتيماني به دليل همراهي با دستگاه شيعه پرور صفوي علاوه بر كاربرد معاني رايج مي، تلاش كرده با اندك تغيير ماهيت، رويكرد و رنگ مذهبي نيز بدان ببخشد. وي براي تصوير انديشه منحصر به فرد خود نه مانند صوفيان افراطي و نه مانند فقيهان متعصب عمل كرده بلكه با ايجاد تعادل بين ماده و معنا، دنيا و آخرت به نوعي از عرفان متعادل شيعي دست يافته است. او از يك سو در خلسه مستي هوشياري و از سوي ديگر در پي نجات مخالفان يعني شيخان و زاهدان ريايي از جهل و مستي بي خبري بوده است. درك اين رهيافت اهميت نگرش آرتيماني را به عنوان يك شاعر عارف در عصر فرقه بازي ها و افراط گرايي ها نشان مي دهد و شعرش را قابل اعتنا مي سازد.