موانع تحقق نگرش برنامه‌ريزي فضايي در برنامه پنجم توسعه اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي

Barriers to Incorporating the Spatial Planning Opinion in the Fifth Economic, Cultural and Social Development Program of Iran

امروزه، نگاه فضايي به توسعه در سطوح ملي، منطقه‌اي، ناحيه‌اي و محلي از چنان اهميتي برخوردار است كه غالب كشورها در نظام سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي خود به آن توجه ويژه‌اي دارند. هدف اصلي اين پژوهش، تحليل محتواي مجموعه برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوري اسلامي ايران از منظر برنامه‌ريزي فضايي است. روش تحقيق توصيفي-تحليلي است. جامعه آماري اين پژوهش سند برنامه پنجم توسعه جمهوري اسلامي ايران1390-1394 است. براي تدوين معيارها و شاخص‌هاي پژوهش علاوه بر تحقيقات مختلف پيشين و اسناد معتبر ازنظر اساتيد نيز استفاده گرديد. به‌منظور رسيدن به هدف، داده‌ها و اطلاعات موردنياز به روش كتابخانه‌اي جمع‌آوري شد. براي تجزيه‌وتحليل اطلاعات از تحليل محتوا و روش آنتروپي شانون استفاده شده است. يافته هاي پژوهش اين نتيجه را حاصل نموده است كه؛ سه مقوله تمركزگرايي، ضعف مشاركت و مزيت نسبي، موانع تحقق نگرش برنامه‌ريزي فضايي در سند برنامه توسعه پنجم هستند. در بين اين عوامل، تأكيد بر مزيت نسبي مهم‌ترين عاملي است كه سبب شده تا نگرش فضايي چندان موردتوجه نظام سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي كشور در تدوين برنامه توسعه قرار نگيرد. اين نتيجه بر اين نكته تأكيد دارد كه: 1-مناطقي كه داراي پتانسيل براي توسعه هستند در اولويت برنامه‌ بود؛ و 2-با توجه به تسلط بخش‌هاي دولتي بر تدوين و اجراي طرح‌ها و برنامه و توجه ويژه به مناطق داراي پتانسيل مشاركت مردم در حد پايين قرار دارد.

Today, the spatial view of development at the national, regional, and local levels is so important that most countries pay special attention to it in their policy-making and planning systems. The main purpose of this study is to analyze the content of the fifth five-year development plan of the Islamic Republic of Iran from the perspective of spatial planning. The research method is descriptive-analytical. The statistical population of this research is the document of the Fifth Development Plan of the Islamic Republic of Iran in 2011-2016. In addition to various previous researches and valid documents, the opinions of professors were used to compile the criteria and indicators of the present study. In order to achieve the goal, the required data and information were collected by the documentary method. Content analysis and Shannon entropy method were used to analyze the data. Findings showed that the three categories of centralism, poor participation and comparative advantage are obstacles to the realization of the spatial planning attitude in the Fifth Development Plan document. Among these factors, the emphasis on comparative advantage is the most important factor that has caused the spatial attitude not to be considered in the development of the country's policy-making and planning system. This result emphasizes that: 1- Areas with potential for development were prioritized, and 2- Due to the dominance of the public sector in the formulation and implementation of plans and programs and special attention to areas with potential, people's participation is low.