تحول عشق انساني به عشق ربّاني و نقش آن در تحقق توحيد باطني از ديدگاه روزبهان بقلي

The Transformation of Human Love to Divine Love from Rūzbahān Baqlī's Viewpoint

اين مقاله جستاري پديدارشناسانه دربارۀ معناي عشق و انواع آن در آثار روزبهان بقلي است. تلاش نگارندگان بر آن بوده است تا با مطالعة آراء اين صوفي نامدار دربارة عشق انساني و عشق ربّاني و ديگر اصطلاحات مورد تأكيد وي نظير «اغانه»، «التباس» و «تجلّي»، ضمن ارائة شناختي اجمالي از اين چهرة سرشناس به سؤال از چگونگي نسبت ميان «عشق انساني» و «عشق ربّاني» پاسخ داده، مسير متحقق شدن به مرتبه توحيد باطني در انديشه روزبهان را مشخص نمايند. در اين راستا مشخّص مي گردد كه براي روزبهان بقلي نسبت ميان عشق انساني و عشق ربّاني، نه از باب «المجاز قنطرة الحقيقة» بلكه از اين منظر كه عشق انساني عفيف همان عشق به خداوند است، معنا مي­يابد. به اين ترتيب ديدگاه روزبهان به­ ويژه با برجسته­ سازي مفهوم «توحيد باطني» در مقابل «توحيد ظاهري»، تفاوت­هاي بارزي با سه گروه هم عصرش يعني اهل شريعت، صوفيان ظاهرگرا و غالب عارفان آن زمان پيدا مي­ كند. وي در نهايت با تشريح مفهوم دو واژة اغانه و التباس، تنها راه درك زيبايي ازليِ خداوند و چشيدن طعم عشقِ ربّاني و نيل به مرتبة توحيد باطني را از طريق توجه به «تجلّيّات» آن حقيقت سرمدي در صور مخلوقات، به ويژه انسان با تمام ابعاد وجودي­اش اعم از جسمانيّت و روحانيّت، معرفي مي­ كند.

According to the doctrine of love in the Sufi worldview, the relation between human love and Divine love has always been the subject of debate and has made it a factor to explain the "hierarchy of monotheism". This paper, which is compiled in a descriptive-analytical and phenomenological approach, shows that for Rūzbahān Baqlī, the relation between human love and Divine love is not from the viewpoint of “al-Majaz Qantaratu al-Haqiqah” but from the view that a genuine human love is God’s love. Rūzbahān, especially by highlighting the concept of "esoteric monotheism" versus "formal monotheism", reveals significant differences with its three contemporaries, followers of Shari'ah, outspoken Sufis, and most of the mystics of his time. Finally, by explaining the meaning of the two words Ighanah and Iltibas, He introduces the focus on "manifestations" of that eternal truth in the form of creatures, especially human beings, as the only way to understand the eternal beauty of God and to taste the love of communio‎n and attainment of inner monotheism.