بررسي تطبيقي سلسله مراتب در مساجد بازار بزرگ تبريز و بازار قيصريه اصفهان

Comparative study of the hierarchy of entry in the mosques of Tabriz Grand Bazaar and Qaysari Bazaar of Isfahan

مسجد و بازار از اجزاي مهم يك شهر اسلامي هستند. رابطه نزديك اين دو، در طول تاريخ باعث ايجاد همبستگي قدرت اقتصادي و مذهبي جامعه سنتي ايران شده است؛ بنابراين نقشي اساسي در تاريخ ايران در دوران اسلامي را داشته اند. مسجد اولين مركز اجتماعي، سياسي و مذهبي مسلمانان است. ديگر بخش مهم شهر اسلامي يعني بازار، به عنوان بازوي اقتصادي جامعه سنتي ايران، به واسطه قرارگيري در مجاورت مساجد و نفوذ مساجد در بافت بازارهاي سنتي ايران همواره رابطه نزديكي با مساجد داشته است، درنتيجه مساجد بازاري ازجمله مساجدي است كه در طول تاريخ همواره موردتوجه بودند. پژوهش حاضر تلاش دارد تا نقش اين مساجد را در جامعه سنتي ايران بررسي نمايد و با تحليل مساجد دو بازار مهم ايران (بازار بزرگ تبريز و بازار قيصريه اصفهان) به تفاوت ها و نقش مختلف اين مساجد بپردازد. علت انتخاب اين دو بازار پيشينه تاريخي دو شهر تبريز و اصفهان است كه هر دو آن ها پايتخت ايران در دوران مختلف بوده و با توجه به اهميت بازار و مساجد آن در پايتخت حكومت اسلامي به تفاوت هاي اين دو گونه مي پردازد. اين پژوهش با استفاده از روش تحقيق كيفي با رويكرد توصيفي- تحليلي كه مبتني بر دو نمونه موردي و بامطالعه در مورد ويژگي هاي معماري بازار و همچنين بررسي سفرنامه ها، نقشه ها، اسناد و مدارك مربوط به مساجد بازار دو شهر مذكور و تحليل و مقايسه آن ها انجام شده است. بررسي و مقايسه تطبيقي مساجد دو بازار مذكور (به عنوان مساجد شيعي) حاكي از آن است كه علت تفاوت در سلسله مراتب مساجد اين بازارها، تفاوت در ايفاي نقش اين مساجد در جامعه سنتي ايران است. بررسي ها نشان مي دهد كه شرايط حاكم در شهر تبريز در دوره قاجار (به عنوان شهر وليعهد نشين ايران) و شهر اصفهان در دوره صفوي (به عنوان پايتخت ايران) شرايط مشابهي است و اين شرايط باعث ايجاد شباهت هايي در مساجد بازار اين دو شهر در دوران ذكرشده را دارد و اين مسيله نشان دهنده اهميت نقش مساجد بازار در جامعه سنتي ايران است. مساجد شيعي بعد از دوران صفويه و با رسمي شدن مذهب شيعه در ايران اهميت به سزايي پيدا مي كند و مساجد بازار در پايتخت و شهرهاي مهم ايران ضرورت انجام تحقيق در ساختار اين مساجد را دوچندان كرده است.

Mosques and bazaars are essential components of an Islamic city. The close relationship between them has historically led to the correlation of traditional Iranian societychr('39')s economic power and spiritual power. Therefore it has played a significant role in the history of Iran in the Islamic era. Consequently, mosques have been of great importance in Islamic architecture. Another significant feature of the Islamic city, namely the bazaar, as the economic arm of the traditional Iranian society, has always had a close relationship with the mosques due to its proximity to mosques and mosqueschr('39') influence in the context of traditional Iranian bazaars. Methodology This research is based on descriptive-analytical research method and studying the architectural features of Bazaar (Tabriz Grand Bazaar and Qaysari Bazaar of Isfahan) and reviewing travelogues and maps, documents related to Bazaar mosques of the two cities and analyzing them, and they have been compared. The researchchr('39')s main question is how the hierarchy of entering the mosque of Tabriz Grand Bazaar and Qaysari Bazaar of Isfahan was done? Furthermore, what are the differences in the input hierarchy? Results The present study tries to examine the role of these mosques in the traditional Iranian society and by examining and analyzing the mosques of the two important bazaars of Iran, mainly the mosques of Tabriz Grand Bazaar and Qaysari Bazaar of Isfahan, for discussing the different roles of these two types of mosques. The motivation for choosing these two bazaars is Tabriz and Isfahanchr('39')s historical background as cities, both of which have been the capitals of Iran at different times. an‎d according to the role of the bazaar and their mosques in the capital of Islamic governments, the differences between the two classifications have been discussed. Conclusion A comparative study of the mosques of Tabriz Grand Bazaar and Qaysari Bazaar of Isfahan (as Shiite mosques) shows the reasons for the difference in mosqueschr('39') hierarchy bazaars is the difference in the role of these mosques in traditional Iranian society. Studies show that Tabrizchr('39')s conditions during the Qajar period (as the crown prince of Iran) and Isfahan during the Safavid period (as the capital of Iran) are similar, and these conditions create similarities in the bazaar mosques of these two cities during this period. This shows the critical role of bazaar mosques in traditional Iranian society.