ساختارشناسي سوره مباركه فتح در پرتو بلاغت سامي با تأكيد بر تقسيم قرآن به 555 واحد موضوعي (ركوعات)

The Morphology of Surah Al-Mubarakah al-Fath in the light of Semitic Rhetoric with the Focus on Quranic Division into 555 Thematic Units (Rouku'at)

ساختار چينش آيات در سوره‌هاي قرآن، از دغدغه‌هاي قرآن شناسان بوده است. اين مسئله در نگاه كلامي با تعابير توقيفي - اجتهادي و ازنظر تاريخي با تعابير اصالت (صيانت) - تحريف و از نگاه زيبايي شناسي به تعبير تناسب / عدم تناسب آيات بررسي شده است. در دهه اخير، اين مسئله با رويكرد مطالعات متن‌شناسي دنبال شده است. در اين ميان، يكي از دست‌آوردهاي مطالعات متن‌شناسي تاريخي، بلاغت سامي است كه سبك كهن در تأليف متون بر پايۀ تقارن است. مطابق بلاغت سامي، متون براساس مجموعه‌اي پيچيده از تقارن‌ها در سطوح مختلف متن بنا شده‌اند. اين مطالعات در آغاز با مطالعات عهدين، شروع و با مطالعات انسانشناسي فرهنگي تأييد شد. در گام بعد، به اين الگو به‌عنوان سبك تأليف آيات قرآن توجه شده است. هدف نوشتۀ حاضر، آزمون اين الگو در سوره مباركه فتح با روش تحليل بلاغي است. براي تعيين بخش‌هاي متن اين سوره از الگوي تقسيم‌بندي ركوعات قرآني استفاده شد كه بر اساس آن، محدودۀ ابتدا و انتهاي ركوعات اين سوره عبارت‌اند از آيات: 1-10؛ 11-17؛ 18-26؛ 27-29. يافته‌ها نشان مي‌دهند ساختار بيان مطالب در سوره مباركه فتح به اين صورت است كه ابتدا عناوين موضوعات سوره در ركوع اول به‌صورت مختصر بيان مي‌شوند: بشارت و امتنان فتح مبين به پيامبر(ص) و مواهب اعطايي به پيامبر(ص) در سايۀ فتح مبين، آثار فتح مبين براي مؤمنان بيعت‌كننده با پيامبر(ص)، پيامدهاي فتح مبين براي دشمنان پيامبر اكرم(ص)؛ سپس به‌ترتيب معكوس، اين عناوين در سه ركوع بعدي توضيح داده مي‌شوند. از نتايج اين پژوهش، ايجاد زمينۀ مناسب براي فهم بهتر سوره، شناخت و تبيين بهتر ساختار متني سوره‌هاي قرآن كريم و نيز نشان‌دادن ظرفيت ركوعات قرآني در فهم بهتر و شناخت دقيقتر ساختار بياني قرآن كريم‌اند.

The structure of verses in Suras of the Qur'an has always been a concern for Quranic scholars. This issue has been distorted from a theological point of view with confiscatory-ijtihad interpretations and historically with the meanings of originality (protection) and from an aesthetic point of view with the interpretation of the appropriateness/disproportion of verses. In the last decade, this issue has been pursued with the approach of textual studies. In the meantime, one of the achievements of historical textual studies is the Semitic rhetoric, which is an ancient style of writing texts based on symmetry. According to the Semitic rhetoric, texts are based on a complex set of symmetries at different levels of the text. This type of study began with the study of the Testaments and was confirmed by the study of cultural anthropology. In the next step, this model was considered as a style of writing Quranic verses. The present study has tested this pattern in Surah Fatah. To determine the parts of the text of this surah, the pattern of division of Qur’anic Rokuat was used, according to which the beginning and end of the Rokuat of this surah are verses: 1-10; 11-17; 18-26; 27-29. Findings show that the structure of the Surah Al-Fath, according to the semitic rhetoric, is mirror composition.The results of this study can be considered as creating a suitable ground for better understanding of the sura, better understanding of the textual structure of the Qur'anic suras, as well as showing the capacity of Quranic Rouku'at division in better understanding and more accurate understanding of the structure of the Holy Qur’an.