چگونگي و چرايي تفاوت رفتار امام صادق عليه السلام در برابر عملكرد همگون حريز سِجِستاني و ابن نجاشي

How and why of Imam Sadiq's treatment concerning the identical functions of Ḥarīz Sajistānī and Ibn al-Najāshī

حريز بن عبدالله و عبدالله بن نجاشي از صحابيان والامقام امام صادق7، در «سِجِستان»، در واكنش به ناسزاگويي خوارج به امامعلي7، تعدادي از آنان را كشتند. امام صادق7 در برابر اين اقدامات مشابه، «حريز» را از خود دور ساخت كه حاوي تخطئه و تنبيه اوست و «ابن نجاشي» را پذيرفت و رفتارش را تصحيح نمود. پژوهش فرارو دنبال پاسخ به چگونگي و چرايي اين موضعگيري متفاوت است. درباره جرح يا توثيق اين راويان، در منابع روايي، رجالي و برخي مجلات تخصّصي، نكاتي آمده است؛ امّا درباره چرايي تفاوت رفتار امام صادق7، مقالهاي يافت نشد. بررسي و تحليل اخبار مرتبط، نشان ميدهند كه حمل روگرداني امام7 از حريز بر تقيه بيوجه نيست. همچنين گرچه حكم اوليّه سبّكننده امام علي7، قتل اوست، لكن اجراي اين حكم، مستلزم اذن معصوم7 و پيشبيني پيامدهاي آن است كه رعايت اينجهات، به ويژه از اصحابي در تراز حريز انتظار ميرفته است؛ اموري كه در شرايط متفاوت و درباره افرادي چون ابن نجاشي مورد انتظار نبوده است.

Both Ḥarīz and ‘Abdullah ibn al-Najāshī, two honorable disciples of Imam Sadiq in Sajistan [separately] killed some of the Kharijites in reaction to their abusing of Imam ‘Ali (‘a.s.) In response to these similar actions Imam Sadiq (‘a.s.) disassociated Ḥarīz, a reaction that denotes disapproving and punishing him. However, he hailed Ibn al-Najāshī and corrected his behavior. This research attempts to find and answer to why and how of these different stances. As for discrediting or authentication of these narrators there exist certain points in tradition-oriented and rijal-oriented sources as well as some technical journals, however, no articles were found regarding the reason of difference of Imam Sadiq’s behavior. Investigation and analysis of the related reports (and narrations) indicate that it is probable that the Imam’s facing away from Ḥarīz can be interpreted as practicing dissimulation (taqiyya). Furthermore, although the primary rule of one who abuses Imam ‘Ali (‘a.s.) is killing, execution of this rule requires the Infallible Imam’s permission, as well as the prediction of its consequences. It was expected from a disciple at the rank of Ḥarīz to regard these points which in different conditions and with respect to such individuals as al-Najāshī were not expected.