تزاحم حق اشخاص مشهور با آزادي بيان در نظام‌هاي حقوقي آمريكا، فرانسه، آلمان و ايران

امروزه، استفاده از نشانه‌هاي هويتي اشخاص مشهور در تبليغات تجاري افزايش يافته است. نظام‌هاي حقوقي نيز تلاش كرده‌اند تا با استناد به نهادهاي حقوقي مختلف، از اين اشخاص در برابر استفادۀ بدون اجازه از شهرتشان حمايت كنند؛ براي نمونه، در حقوق آمريكا، به حقي به نام حق جلوت استناد مي‌شود. اين حق، به اين معناست كه براي بهره‌برداري از شخصيت ديگري، بايد از او اجازه گرفت. اگرچه دامنۀ اين حق، هم اشخاص مشهور و هم اشخاص عادي را دربرمي‌گيرد، عمدتاً در رويۀ قضايي اين كشور، اين اشخاص مشهورند كه براي دفاع از منافع خويش به حق ياد‌شده استناد مي‌كنند. به هر روي، دربارۀ اصل وجود اين حق، كمتر ترديد شده است؛ اما دربارۀ قلمروي آن مجال گفت‌وگو بيشتر است: پرسش اين است كه آيا هرگونه استفاده از شهرت ديگري منوط به اجازۀ اوست يا آنكه مي‌توان استثنائاتي بر لزوم اخذ اجازه وارد كرد. در حقوق آمريكا، اجراي تام حق جلوت را سبب نقض آزادي بيان و تجويز سانسور مي‌دانند. براي همين، حق ياد‌شده را در پرتو آزادي بيان تعديل كرده‌اند. مهم‌ترين دشواري در اين مسير، تعيين ضابطه‌اي براي تشخيص قلمروي حق جلوت و تمايز آن از حق آزادي بيان است. براي اين منظور، معيارهاي مختلفي ارائه شده است كه مهم‌ترين آن، نظريۀ استفادۀ منصفانه است. بر اين اساس، اگر شخص، در نشانه‌هاي هويتي شخص مشهوري دخل‌وتصرف كرده و آن را به‌گونۀ ديگري عرضه كند و در فرضي كه استفاده از شهرت ديگري در راستاي انتشار اطلاعات باشد، موضوع مشمول آزادي بيان خواهد بود. در واقع، در اين دو فرض، حق جلوت با ارزشي مهم‌تر، يعني آزادي بيان محدود خواهد شد. در نظام‌هاي حقوقي فرانسه و آلمان، در فرضي كه انتشار اطلاعات در راستاي منافع عمومي جامعه باشد، جانب آزادي بيان گرفته مي‌شود. در اين مقاله، تلاش مي‌شود با مطالعۀ نظام‌هاي حقوقي ياد‌شده، پيشنهادهايي براي نظام حقوقي ايران ارائه شود.