بررسي خطاب در قرآن بر مبناي مدل ارتباطي ياكوبسن با تكيه ‌بر سه مخاطب «انسان»، «بني‌آدم» و «ناس»

يكي از روش هاي مؤثر در جلب‌توجه مخاطبان، خطاب قرار دادن مستقيم يا غيرمستقيم آن ها است كه در قرآن كريم نيز از اين شگرد براي تأثير در مخاطب استفاده شده‌است. پژوهش حاضر به بررسي روشي مي‌پردازد كه قرآن عامه مردم را با واژه‌هاي «ناس»، «بني‌آدم» و «انسان» مخاطب قرار مي‌دهد و مي كوشد با بهره‌گيري از روش توصيفي–تحليلي، سازوكار اين تخاطب را بر اساس نظريه ارتباطي[1] ياكوبسن[2] مشخص كند. پس از بررسي قرآن، بيست‌و‌يك آيه با خطاب «الناس»، پنج آيه با خطاب «بني‌آدم» و دو آيه با خطاب «الانسان» يافت شد و تلاش براي دستيابي به پاسخ اين پرسش‌ها آغاز شد كه: كدام‌يك از عوامل ارتباطي ياكوبسن در اين آيات پررنگ‌تر است؟ شيوه بياني قرآن در انتقال معني به مخاطبان عام خود چگونه است و اين شيوه چه رابطه‌اي با ساختار جملات دارد؟ نتايج نشان مي دهند كه در هشتاد‌ودو درصد از اين خطاب‌ها، جهت گيري پيام به‌سوي شنونده است كه بيانگر نقش ترغيبي آيات است. براي ندا به مخاطبان عام در هفتاد‌و‎هشت درصد آيات از شيوۀ بيان مستقيم استفاده‌شده است و بسامد شيوۀ بيان مستقيم دوبرابر شيوۀ بيان غيرمستقيم است. در بيان مستقيم بيشتر جمله‌ها با ساختار انشايي بيان مي‌شوند و در بيان غيرمستقيم، جملات معمولاً ساختار خبري دارند.