تحليل ساختار سورۀ شمس بر مبناي نظريۀ كنش گفتاري جان سرل

كاربست مباحث زبان شناسي در مطالعۀ متون ديني از جمله قرآن كريم، به خوانش نظام مند آن كمك مي كند. يكي از زير شاخه هاي زبانشناسي، كاربردشناسي زبان است كه در رويكردهايي مانند نظريۀ كنش گفتاري نمود مي يابد. با عنايت به محوريّت تهذيب در سورۀ شمس و ترسيم نظام ارزشي مطلوب در اين سوره، پژوهش حاضر با هدف تبيين ساختار سورۀ شمس و با روش توصيفي تحليلي در صدد پاسخگويي به اين سوال است كه گونه هاي مختلف كنش هاي گفتاري در سورۀ شمس كدامند؟ و از تحليل اين كنشها و روابط بين آنها چه نتايجي حاصل مي شود؟ بازيابي كنش هاي گفتاري در پاره گفتارهاي موجود، حاكي از ساختار سه بخشي سوره شمس است. پيام اصليِ سوره در قالب كنش اظهاري، نظام ارزشي جديدي را تعريف مي كند. كنش تعهّدي در قالب سوگندهايي كه از موارد كاملاً مشهود و محسوس به سمت امور غيبي و غير محسوس، سير مي كند اطمينان بخشي و بيان اهميت موضوع را براي گفته يابان فراهم مي نمايد. در واقع گوينده گفتمان قصد دارد به واسطۀ سوگندهايي كه ياد مي كند، مخاطب را به كنشي كه در نظر دارد و اتخاذ وضعيت مطلوبي كه در مقابل وضعيت نامطلوب ترسيم مي شود، سوق دهد. تعهّدي كه در اين پاره گفتارها رقم مي خورد به اين معني است كه گفته يابان، هر يك از دو مسير اعلام شده در آيات نهم و دهم (به عنوان جواب سوگند) را برگزيند، به تحقيق به آن عاقبت و سرنوشت دچار مي شود. در آيه پاياني، وَ لَا يخَافُ عُقْبَاهَا در قالب كنش اظهاري بر تحقّق عقاب تأكيد مي شود.