مفهوم شناسي محيط در قرآن كريم و نقش تربيتي آن

هر فرد در محيط هاي گوناگوني قرار مي گيرد و تربيت و شخصيت او از اين محيط ها اثر مي پذيرد. ازاين رو، اين پژوهش، به تبيين نقش محيط در تربيت انسان پرداخته است. براي بيان نقش محيط در قرآن، از روش تحليل محتواي كيفي متن استفاده شده است؛ به اين‌نحو كه پس از مشخص‌كردن واحدهاي تحليل، انواع محيط تقسيم‌بندي شدند و مورد تحليل و تفسير قرار گرفتند. طبق آيات به دست‌آمده، انواع مختلف محيط در دو مقوله اصلي دنيوي و غير دنيوي تقسيم بندي شدند. محيط دنيوي شامل دو مقوله فرعي با عناوين محيط انساني و محيط غير انساني است. محيط فردي و محيط جمعي شامل خانواده و جامعه، ذيل محيط انساني و محيط مشهود شامل طبيعت و جغرافيا و محيط نا مشهود شامل ملائكه و شيطان، ذيل محيط غير انساني ارائه شدند. در اين پژوهش، محيط غيردنيوي نيز در دو حيطه محيط برزخي و محيط اخروي تبيين شد. محيط فردي، خانواده، جامعه، مشهود و نامشهود مي توانند زمينه ساز و آسيب زا باشند؛ اما محيط برزخي و اخروي در اين پژوهش، تنها در حيطه محيط ‌هاي زمينه ساز تربيت معرفي شدند. محيط فردي، محيطي است كه فرد هر عملي را نسبت به خود، ديگران و خدا انجام دهد، اثر آن عمل در خودِ او مشخص خواهد شد. در محيط خانواده، پاكي و صالح‌بودن والدين و به خصوص مادر و سنخيت ميان آن دو، از عوامل اثرگذار بر تربيت، در محيط جامعه نيز، قلمروهاي مختلف اعم از اجتماعي، مذهبي، اقتصادي، فرهنگي، سياسي و روابط انساني و اثر آنها بر تربيت، تبيين شد. محيط مشهود بيان كرد كه هر حيطه از زمين، اثر متفاوتي بر انسان دارد. همچنين ملائكه با ياري‌رساندن به انسان ها و دفع ضرر و بلاها از آنها و شيطان با وسوسه‌كردن انسان و دعوت او به سوي بدي و زشتي در تربيت انسان نقش دارند. در نتيجه نهايي اين بحث، هر محيطي كه فرد را به خدا نزديك تر كند، براي تربيت، مناسب تر است.