تحليل عامل‌هاي مؤثر بر شدت سيل خيزي در ايران

شناخت پديده‌ي سيل و عامل‌هاي مؤثر بر آن پيش نياز مهار و مديريت‌كردن آن است. اين پديده كه متأثر از عامل‌هاي آب‌شناسي، اقليمي و گيتاشناسي آبخيز است همواره يكي از موضوع‌هاي مهم در آب‌شناسي بوده است. در اين پژوهش ابتدا با روي هم گذاشتن نقشه ي اقليم كشور بر اساس نظام طبقه بندي دومارتن با مرز حوزه ها، آبخيزهاي هر منطقه ي اقليمي تفكيك كرده و 314 ايستگاه آب سنجي با داده‌هاي مناسب از دوره ي مشترك داده‌برداري 13551390 در شش منطقه ي اقليمي انتخاب شد. آب‌دهي بيشينه‌‌ي لحظه يي با دوره‌ي بازگشت50 ساله محاسبه شد. پانزده سنجه‌ي آب‌شناسي، اقليمي، و گيتاشناسي مؤثر بر شدت سيل خيزي شامل ارتفاع متوسط، مساحت حوزه، ضريب گراويليوس، شيب حوزه و طول رودخانه‌ي اصلي، بارش متوسط سالانه، متوسط تعداد روز هاي باراني، شاخص جريان پايه، ضريب افت آب‌نگار جريان، درصد بي‌تجاوز Q2,Q5,Q10,Q20، شماره‌ي منحني، و نفوذ پذيري براي هر حوزه محاسبه شد. پس از به‌معيار كردن داده ها، براي انتخاب‌كردن مهم‌ترين عامل‌هاي مستقل مؤثر بر شدت سيل خيزي در هر منطقه‌ي اقليمي، تحليل عاملي جداگانه انجام و رابطه‌هاي وايازي ﺑﯿﻦ شاخص سيل خيزي و ﻋاﻣﻞ‌هاي اﻧﺘﺨﺎب‌شده در منطقه‌هاي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﻠﯿﻤﯽ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﺤﻠﯿﻞ كرده ﺷﺪ. نتيجه‌ها نشان داد كه سنجه هاي به‌كاررفته در همه‌ي منطقه‌هاي اقليمي بيش از 74% از پراكنش داده ها را توجيه مي كند. سنجه هاي مشترك در عامل اول همه‌ي منطقه‌هاي اقليمي، مولفه هاي مختلف جريان شامل شاخص جريان پايه، ضريب افت آب‌نگار، شاخص هاي منحني تداوم جريان، به‌همراه سنجه هاي مرتبط با مشخصه‌ي ذاتي حوزه مانند شماره‌ي منحني و نفوذ پذيري بود. شاخص هاي بخش پرآبي منحني تداوم جريان در همه‌ي منطقه‌هاي اقليمي در مرتبه‌ي اول تاثير گزاري و در قالب عامل اول بود، كه براي برآورد و پيش بيني كردن سيل خيزي توصيه مي‌شود. بهنجارﺑﻮدن ﺗﻮزﯾﻊ ﺧﻄﺎﻫﺎ در رابطه‌هاي وايازي همه‌ي منطقه‌هاي اﻗﻠﯿﻤﯽ و ضريب دوربينواتسن بين 1/5 ﺗﺎ 2/5 بيانگر ممكن‌بودن اعتماد به رابطه‌ها براي برآوردكردن شدت سيل خيزي در حوزه هاي بي آمار است.