تأملي در «فايده و ضرورت» معرفت‌شناختي بحث‌هاي «منشأ تصورات و مفاهيم»

در دوره هيوم و بعد از آن، به‌واسطه برخي از آراء و ديدگاه‌هاي او اين انگاره در ذهن و فكر برخي از انديشمندان شكل ‌گرفته است كه تبيين نحوه پيدايش تصورات و مفاهيم يك ‌راه و بلكه تنها راه براي احراز اعتبار معرفت‌شناختي (واقع‌نمايي) آن‌هاست؛ بدين معنا كه «اگر نتوانيم نحوه پيدايش يك مفهوم را تبيين نماييم، آن مفهوم فاقدِ اعتبار معرفت‌شناختي خواهد بود». با پذيرش اين انگاره، سرنوشت مسائل بسيار مهمي همچون امكان علم و امكان مابعدالطبيعه به بحث «منشأ تصورات و مفاهيم» گره مي‌خورد و بدين ترتيب اين بحث شأن و جايگاه فوق‌العاده‌اي پيدا مي‌كند. ردّ پاي اين انگاره در فلسفه اسلامي معاصر نيز، كم يا بيش، قابل‌مشاهده است. من در مقاله پيش رو اين انگاره را به چالش كشيده و كوشيده‌ام با اقامه استدلال‌هايي نشان دهم؛ تضمين اعتبار معرفت‌شناختي و واقع‌نمايي يك تصور يا مفهوم، بيش و پيش از هر چيزي در خودِ آن تصور يا مفهوم نهفته است كه در تطبيق آن با واقعيت آشكار مي‌شود و بر همين اساس تبيين نحوه پيدايش تصورات و مفاهيم اولاً تنها راه، ثانياً بهترين و كوتاه‌ترين راه براي احراز اعتبار معرفت‌شناختي و واقع‌نمايي آن‌ها نيست و دشواري‌هاي قابل‌توجهي در بطن خود دارد. اگر اين ادعا صحيح باشد، آنگاه نتايج بسيار مهمي بر آن مترتب خواهد شد. از جمله؛ 1) گره زدن سرنوشت علم و مابعدالطبيعه به بحث درباره منشأ تصورات و مفاهيم امري نادرست و يك اشتباه معرفتيتاريخي است و بنابراين 2) بحث درباره منشأ تصورات و مفاهيم، آن فايده و ضرورت معرفت‌شناختي‌اي را كه برخي‌ انديشمندان براي آن قائل شده‌اند، ندارد.