غرق شدن ناگهاني پلاتفرم كربناتۀ كرتاسۀ پسين در حوضۀ رسوبي زاگرس مركزي: مطالعۀ موردي از عضو شيلي لافان در يكي از ميادين نفتي دشت آبادان، جنوب غربي ايران

پيشروي سريع آب درياها و غرق شدن پلاتفرم‌هاي كربناته يكي از رويدادهاي مهم زمين‌شناسي كرتاسۀ پسين بعد از ناپيوستگي جهاني تورونين است. در بخش‌هاي مركزي و شرقي حوضۀ رسوبي زاگرس، نهشته‌هاي حاصل از پيشروي درياي كرتاسۀ پسين بر روي سازند سروك با نام عضو لافان شناخته شده‌اند كه متشكل از رسوبات شيلي همراه با لايه‌هاي نازك آهك رسي مي‌باشد كه در بعضي از ميدان‌هاي نفتي جنوب ايران، سنگ‌پوش مخزن سازند سروك است. با استناد به جايگاه چينه‌نگاري عضو لافان در ميان سازندهاي سروك و ايلام و حضور زون زيستي Charophytes-Ostracods در اين عضو، مي‌توان سن كنياسين را براي آن در نظر گرفت و از اين نظر با سازند شيلي سورگاه در ناحيه لرستان هم‌ارز دانست. به‌منظور آگاهي از رويدادهاي كرتاسۀ پسين در جنوب زاگرس مركزي، به‌خصوص مطالعه شواهد تغييرات سطح آب دريا، داده‌هاي مربوط به عضو لافان در دو چاه از ميدان نفتي آزادگان در دشت آبادان مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در مطالعۀ نمونه‌ها و پتروگرافي اين واحد سنگ‌چينه‌اي، يك رخسارۀ شيلي و دو ريزرخسارۀ كربناته از نوع مادستون تا وكستون كاروفيت‌دار با بايوكلاست و وكستون فرامينيفر پلانكتونيك‌دار با بايوكلاست شناخته شده‌اند. اين ريزرخساره‌ها گواه نهشته شدن مجموعۀ رسوبات عضو لافان در محيط‌هاي متفاوتي از نوع حدواسط لب‌شور و بخش‌هاي عميق‌تر دريا هستند. نتايج اين تحقيق نشان داد كه با پايين افتادن سطح آب دريا در زمان تورونين، بخش‌هايي از پلاتفرم كربناتۀ سازند سروك از آب خارج شد و امكان فعال شدن آبراهه‌ها در حواشي آن فراهم شد. با پيشروي درياي كرتاسۀ پسين بر روي سطح فرسايش يافتۀ متشكل از كربنات‌هاي سنومانين-تورونين و غرق شدن كانال‌هاي حاصل از ورود آبراهه‌هاي ساحلي، محيط‌هاي حدواسط از جمله خليج‌هاي دهانه‌اي به‌وجود آمدند. با اختلاط آب‌هاي شيرين و شور در اين خليج‌ها، رسوبات بخش پاييني عضو لافان در زماني محدود بر جاي گذاشته شدند كه با افزايش سريع عمق آب ناشي از بالا آمدن سطح آب دريا و فرونشيني حوضه توسط رخساره‌هاي مربوط به بخش عميق‌تر درياي باز (شيل پلاژيك) پوشانده شده‌اند. اين تغيير ناگهاني و بدون واسطۀ نهشته‌هاي محيط حدواسط به رخساره‌هاي بخش عميق‌تر دريا نشانۀ غرق شدن پلاتفرم كربناتۀ مناطق مركزي زاگرس در كنياسين است. شواهدي همچون قاعدۀ فرسايشي، توالي به‌سمت بالا عميق‌شونده، فراواني رخسارۀ مادستوني (شيل) و پيوستگي و پوشيده شدن با كربنات‌هاي دريايي نيز مؤيد چنين نتيجه‌اي است. بررسي تغييرات عمودي ريزرخساره‌ها و شدت پرتو گاماي نمودار چاه‌پيمايي بُرش‌هاي مورد مطالعه نشان مي‌دهد كه عضو لافان، دسته رخساره‌هاي تراز پايين ، دسته رخساره‌هاي پيش‌رونده و سطح حداكثر غرق‌شدگي يك سكانس رسوبي رده سوم (5‌-‌0.5 ميليون سال) را در بر مي‌گيرد. اين سكانس با ناپيوستگي فرسايشي آغاز و پس از تشكيل رسوبات خليج دهانه‌اي و بخش‌هاي عميق‌تر دريا توسط بخش زيرين كربنات‌هاي سازند ايلام (سانتونين) به‌عنوان دسته رخساره‌هاي تراز بالا تكميل شده‌است.