بررسي و تحليل ابعاد سياسي اجتماعي جنبش شيعي علويان طبرستان (243-308ق) بر پايه نظريه كنش جمعي چارلز تيلي

برپايي حكومت علويان، مهم ترين رويداد سياسي بود كه پس از ورود اسلام به ايران در طبرستان شكل گرفت. كاربست نظريه «كنش جمعي» از چارلز تيلي كه به انقلاب ها و حركت هاي اجتماعي مي پردازد، در ارائه خوانشي جديد از اين جنبش تأثيرگذار است. در پژوهش حاضر، با استناد به منابع كتابخانه اي و روش توصيفي تحليلي، جنبش علويان با رويكرد به آراء تيلي بررسي شده است. سؤال اصلي مقاله اين است كه كاربست نظريه يادشده، چه ابعادي از اين جنبش را نمايان مي كند؟ به نظر مي رسد علويان از راه اندازي اين جنبش، تحقق سه هدف را در نظر داشتند: 1. حفظ بقا؛ 2. رسيدن به قدرت سياسي؛ 3. گسترش مباني تشيع. بر اين اساس، پس از رسيدن به قدرت، با عنايت به هويت ديني مشترك با مردم و حاكمان بومي، سازماني با شاكله نظامي و ديني ايجاد گرديد. بسيج منافع توسط رهبران علوي به صورت تهاجمي و تداركاتي بوده و ماهيتي اجبارآميز و هنجاري داشته است. عنصر قدرت در اين جنبش، دو سويه تقابلي (خلافت سني/ حكومت شيعي) دارد. مهم ترين فرصت هاي پيش آمده براي رهبران جنبش، عبارت است از: ايجاد هويت ديني مشترك، بهره جويي از توان نظامي حاكمان محلي و استفاده از ظرفيت هاي توده. سامانيان و كينخواريان، مهم‌ترين عوامل تهديد علويان بودند كه سياست سركوب را پيش گرفتند. نوع كنش جمعي علويان، رقابتي و نوخواهي بوده و بر مبناي تقابل دوگانه خودي بيگانه شكل گرفته است.