بررسي تطبيقي اختيار و مسئوليت اخلاقي انسان از منظر چيزم و قاضي عبدالجبار همداني

A Comparative Study of Human Free Will and Moral from the Perspective of Chizam and Judge Abdoljabar Hamedani

ارادة تام انساني در اسلام با فرقة كلامي معتزله، شناخته مي‌شود. قاضي عبدالجبار، متفكر برجستة اعتزال، با هدف دفاع از عدل الهي و تبيين سازگاري آن با مسئلة تكليف و نيز مسئوليت اخلاقي، افعال انسان را مستقل از ارادة الهي مي‌داند. از سوي ديگر، در فلسفة معاصر غرب، رودريك چيزم به ‌هدف تبيين سازگاري ميان عليت انسان و اصل ضرورت علّي و معلولي، خود شخص را مبدأ نهايي عمل معرفي مي‌كند. در اين مقاله با روش تحليلي ـ توصيفي ضمن بيان آراي هر دو متفكر در باب مسئوليت اخلاقي انسان، بيان خواهد شد كه با وجود اختلاف مبنايي در جهان‌بيني چيزم و قاضي عبدالجبار دربارة اموري چون ماهيت انساني و اقسام عليت موجود در عالم، در خصوص مسئلة اختيار انسان، گونه‌اي هم‌داستاني و قرابت برقرار است؛ هرچند هر دو متفكر با پذيرش ارادة استقلالي تام انسان، ضمن گرفتار شدن به نگاهي غيرتوحيدي، به نتايجي نادرست در باب فاعليت انساني دست يافته‌اند.

The whole human will be known in Islam by the Mu'tazila theologian sect. Judge Abdul Jabbar is a prominent thinker of retreat with the aim of defending divine justice and explaining its compatibility with the issue of duty as well as moral responsibility, considers human actions independent of the Divine Will. On the other hand, in contemporary Western philosophy, Roderick Chizam introduces himself as the ultimate source of action in order to explain the compatibility between human causality and the principle of causal necessity. In this study, by using analytical-descriptive method, while expressing the views of both thinkers on human moral responsibility, will be expressed that despite the fundamental differences in the worldview of Chizam and Judge Abdul Jabbar on matters such as human nature and the types of causality in the world, on the issue of human free will, there is a kind of coherence and closeness, However, by accepting the total independent will of man, both thinkers, while being caught in a non-monotheistic view, have achieved wrong conclusions about human activity.