معيارهاي گفتمان هنري در نيمه اول و دوم عصر قاجار با تكيه بر ويژگيهاي سبك‌شناختيِ ديوارنگاره صف سلام كاخ نگارستان و عمارت نظاميه

ديوارنگاري، از رسانه‌هاي هنريِ شاخصِ عصر قاجار و عرصه‌اي مهم براي بازنمايي مضامين درباري و سلطنتي به شمار مي‌آمده است. در اين دوره، شمار زيادي از اين آثار در كاخ‌ها و عمارت‌ها وجود داشته كه هر چند بخش عمده آنها امروزه از ميان رفته‌اند، در منابع مكتوب و تصويري مي‌توان وصف آنها را مطالعه يا نگاره‌اي از اين آثار را مشاهده كرد. نقاشي‌هاي ديواري صف سلام فتحعلي‌شاه در كاخ نگارستان و ناصرالدين‌شاه و درباريان او در عمارت نظاميه، در زمره همين آثار تاريخي و يادماني قرار داشته‌اند.‌ اين دو ديوارنگاره، ويژگي‌هاي منحصر به‌فردي را در حيطه تصويرگري و نمود شاخصه‌هاي بصريِ هنرِ نيمه اول و دوم قاجار به نمايش گذاشته و هر يك به نوعي، نماينده گفتمان تصويريِ اين دو برهه تاريخي به حساب مي‌آيند. پرسشي كه در اينجا مطرح مي‌شود اين است كه اين دو اثر، در راستاي بازنمايي چه ويژگي‌هاي سبك‌شناختيِ منحصري از هنر قاجار هستند؟ و چه معياري در گفتمان هنري آنها تفاوت ايجاد مي‌كند؟ نتايج پژوهش كه به شيوه تطبيقي و توصيفي تحليلي انجام گرفته، مبين آن است كه هر دو نقاشي، با هدفِ تجسمِ قدرت مطلقه، اقتدار، جايگاه و منزلت شخص شاه و نمايش كثرت حاميان و تابعان او ترسيم شده‌اند. با اين وجود، آنچه دو اثر فوق را از هم متمايز ساخته و هر يك را نماينده گفتمان هنري عصر خود مي‌سازد، بُعد معناشناسي و شبيه‌سازي آنها است. اين دو حيطه مفهومي، نخست به شكل قالب‌هاي آرماني، قراردادي و تثبيت‌شده، و توصيفات قالبي و نمود خواست‌ها، با گرايش به همساني و يكنواختي (از مقتضيات بُعد معناييِ نظام هنريِ نيمه اول حكومت قاجار)، در ديوارنگاره صف سلام نگارستان و سپس، به‌صورت مؤلفه‌هايي چون بازنمود عيني، ثبت ظواهر، تفاوت و تمايز، كاستن از خصلت نمادين آرايه‌ها، ظهور هويت‌هاي مستقل و تقويت عامل تشخص و تفرد پيكرها، در ديوارنگاره صف سلام نظاميه (بُعد شبيه‌سازي هنر در نيمه دوم اين دوره) نمود مي‌يابند.