بررسي تعريب داستان «شاه و كنيزك» مثنوي با تكيه بر الگوي ويني و داربلنه (موردپژوهي مقايسه ترجمۀ منظوم هاشمي و جواهري)

مثنوي مولانا در آن سوي مرزهاي زبان و فرهنگ فارسي بازتابي گسترده داشته و مخاطبان بسياري را شيفتۀ خود ساخته است. اين اثر فاخر در ميان كشورهاي عربي نيز از توجه ويژه اي برخوردار بوده است. ادباي عرب در قالب هاي نظم و نثر به ترجمه و شرح اين شاهكار ادبي عرفاني پرداخته اند كه در اين ميان، ترجمه هاي منظوم دو شاعر معاصر عراقي، عبدالعزيز جواهري و محمد جمال هاشمي در معرفي مثنوي به مخاطبان عرب نقشي برجسته ايفا كرده است. آشنايي اين دو مترجم با چارچوب انديشه سراينده مثنوي و قرابت فرهنگي دو زبان، فضاي روحاني اشعار را در تعريب اين اثر نمايان مي سازد. در مقالۀ حاضر پس از بيان ويژگي هاي اين دو ترجمۀ منظوم، برگردان داستان آغازين مثنوي، يعني «شاه و كنيزك» را با تكيه بر هفت راهبرد ترجمۀ «ويني» و «داربلنه» مورد ارزيابي قرار داديم. اين بررسي بيانگر آن است كه تعريب جواهري به دليل بهره گيري پربسامد از الگوهاي ترجمۀ مستقيم و به طور ويژه ترجمۀ لغوي به متن مبدأ نزديك تر است. ضمن آنكه وفاداري به متن و رعايت امانت از ويژگي هاي مثبت اين ترجمه به‌شمار مي آيد. درحالي كه در ترجمۀ منظوم هاشمي، ساختارهاي نحوي و معنايي زبان مقصد بيشتر جلوه دارد. اين مترجم به جاي تعريب دقيق ابيات به تصريح معاني ضمني داستان پرداخته است تا درك داستان براي خوانندۀ زبان دوم آسان شود. در ميان راهبردهاي هفتگانۀ ترجمه نيز جابه جايي و تعديل در ترجمۀ هاشمي، فراواني قابل توجهي نسبت به ديگر مراحل دارد.