تشيع و مليت ايراني؛ مطالعه انتقادي جايگاه تشيع در نظريه‌هاي پژوهشگران مليت ايراني

پژوهشگراني كه درباره مليت ايراني ايراد سخن نموده‌اند درخصوص جايگاه تشيع در سازه ايراني اختلافات درخور تأملي دارند. براي بررسي اين اختلافات و كشف نزديك‌ترين ايده به وضعيت هويتي امروز ايرانيان، در اين مقاله تلاش شده تا ضمن بررسي روابط گونه‌گون ميان «مذهب و مليت» و با اتخاذ روش تفسير انتقادي به نظرات طيف‌هاي مختلفي از پژوهشگران مليت ايراني پرداخته و ضمن دسته‌بندي كلي مواجهات، با استفاده از داده‌هاي آماري در باب جايگاه مذهب در هويت ايراني به ارزيابي اين نظريات بپردازيم. در پايان، نشان داديم دست‌كم سه دسته مواجهه اصلي وجود دارد كه به ترتيب به تعارض مليت و تشيع، اين ‌هماني مليت و تشيع و هم‌چنين رابطه جزئي و كلي ميان اين دو مفهوم قائل شده‌اند. هم‌چنين روشن شد آن دسته از نظريه‌پردازاني كه تاريخ تولد مليت ايراني را به عصر پيشامدرن ارجاع داده‌اند، عمدتاً تشيع را از هسته مليت ايراني دورتر تصور كرده و در مقابل، آنان كه به مدرن بودن اين مليت گرايش داشته‌اند يا اساساً با ناسيوناليسم مخالفت كرده‌اند، امكان و عرصه بيشتري براي مذهب تشيع قائل هستند. هم‌چنين معلوم گشت ايده‌هايي كه تشيع را در هسته مليت ايراني قرار داده و بعد تاريخي ايرانيت را نيز پذيرفته‌اند با وضعيت امروز هويتي ايرانيان قرابت بيشتري پيدا مي‌كنند.