نقش جريان تاريخي تدليس سندي در بازيابي روايات امام صادق (عليه السلام) از جوامع روايي اهل سنت

يكي از مهم‌ترين دوره‌هاي تاريخ فقه و حديث، نيمه نخست قرن دوم هجري است. اين دورآن‌كه مصادف با عصر امام صادق (ع) است، دوران طلايي حديث شيعه و اهل تسنن به شمار مي‌رود؛ اما به‌هرروي، مطالعات مربوط به تاريخ حديث با ابهامات زيادي در اين دوره مواجه است. از غامض‌ترين اين ابهامات، جريان شناسي تاريخي سرقت حديث و بازيابي روايات امام صادق (ع) در جوامع حديثي اهل سنت، با توجه به شاگردي و حضور جمع كثيري از راويان و فقيهان اهل تسنن در مدرسه علمي ايشان است. امري كه با تعداد روايات امام صادق (ع) در جوامع روايي اهل تسنن همخواني ندارد. اين پژوهش، با روش تحليل تاريخي بر آن است با بررسي جريان‌هاي تاريخي و گزارش‌هاي رجالي از مدرّسان و سارقان حديث، به تبيين چگونگي بازيابي نقل روايات امام صادق (ع) در منابع حديثي عامه بپردازد. درنتيجه اين پژوهش مي‌توان گفت، برخي عوامل نظير ترس از حكومت عباسيان، عدم حجيت اخبار آحاد در نزد اصحاب رأي در عراق و نيز ديدگاه‌هاي مغرضانه و حاسدانه نسبت به امام صادق (ع)، سبب تغيير در متن يا سند برخي روايات ايشان شده است. ازاين‌رو، مطالعه تطبيقي ميان روايات شيعه و اهل تسنن و بازيابي روايات فقهي امام صادق (ع)، ضرورتي انكارناپذير است.