ساختار فرهنگي، هنري و اقتصادي خانقاه‌ها در فرآيند رشد مريدان صوفيه ايلخانان ايران

خانقاه به عنوان مركز عرفان و تصوف ايراني و اسلامي و بنايي مقدس، با كاركردهاي گوناگون اجتماعي، فرهنگي، هنري، اقتصادي و سياسي، به نوعي بازنمايي فرهنگ و تمدن ايراني است. عصر ايلخاني به عنوان دوره‌ي گسترش تصوف و خانقاه‌سازي شناخته مي‌شود. در اين برهه خانقاه‌ها، مأمني اجتماعي و فرهنگي و مكاني مقدس قلمداد مي‌شدند كه جاي مدارس را گرفته و علاوه بر زهد و عبادت، برنامه‌هاي ديگري در آنها انجام مي‌شد. در اين مقاله تلاش شده است كه از  ميان عوامل متعدد تأثيرگذار در پيدايش و رشد تصوف و خانقاه‌ها در دوره ايلخانان به مهم‌ترين آنها اشاره شود. در واقع پژوهش مذكور، تأثير عوامل كليدي در فرآيند گسترش صوفيان در دوره‌ي ايلخانان را بررسي مي‌كند. از آنجا كه نمي‌توان از نقش تصوف در دوره‌ي ايلخانان بر بناهاي خانقاه‌هاي اين دوره صرف نظر نمود؛ مطالعه‌ي معماري خانقاه‌ها، به منظور بررسي عوامل گسترش تصوف ايلخاني قابل توجه است، چرا كه با مطالعه عوامل فرهنگي و هنري بناهاي خانقاه‌ها مي‌توان با ساختار آن در اين برهه آشنا شد. روش پژوهش مقاله حاضر توصيفي‌ـ‌تحليلي و روش گردآوري اطلاعات به شيوه‌ي مطالعه‌ي منابع كتابخانه‌اي است و براي بررسي نقش بناهاي خانقاهي در گسترش تصوف در دوره‌ي ايلخانان، به مطالعه عوامل فرهنگي و هنري بناهاي خانقاه‌ها پرداخته شده است. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد معماري خانقاه‌ها و ساختار هنري آنها، ارتباط تنگاتنگي با انديشه‌هاي عرفاني و صوفيانه داشته است و بررسي ساختار هنري و عناصر نمادين خانقاه نمايان‌گرِ ارتباط مستقيم آن با گسترش عرفان و تصوف در دوره ايلخانان است. در هنر معماري اسلامي، بسياري از نمادپردازي‌ها منشاء عرفان و تصوف بوده است. رخداد‌هاي فرهنگي و هنري خانقاه‌ها در رشد مريدان صوفيه در دوره ايلخانان مؤثر بوده و رواج تصوف در اين دوره، پيوندي ميان عرفان و تصوف و هنر دوره‌ي ايلخاني ايجاد كرد. اهداف پژوهش: 1.بررسي تأثير مهم‌ترين عوامل در پيدايش و رشد تصوف و خانقاه‌ها در دوره ايلخانان. 2.مطالعه معماري خانقاه‌ها و بررسي تأثير آن در گسترش تصوف ايلخاني. سؤالات پژوهش:1.مطاالعه، معماري خانقاه‌ها و ساختار هنري آنها چه ارتباطي با انديشه‌هاي عرفاني و صوفيانه داشته است؟2.بناهاي خانقاهي چه تأثيري در گسترش تصوف در دوره‌ي ايلخانان گذاشته است؟