تحليل انتقادي گفتمان حكومت در سياست نامه خواجه نظام‌الملك طوسي

ديدگاهي كه خواجه نظام‌الملك در كتاب سياست‌نامه در عرصه حكومت‌داري بيان مي‌كند، تبلور تجربيات سي ساله وي در عرصه حكومت‌داري است كه در تمام فصول اين كتاب نحوه‌ي مشروعيت‌بخشي و گزينش حاكم و حدود و اختيارات وي در مركز توجه قرار دارد. اين متن به استثناي حكايت‌ها بيشتر فعل‌هاي آن درباره‌ي پادشاه است كه دغدغه خواجه نظام‌الملك درباره حاكم جامعه است و بيشترين فرآيندهاي مربوط به شاه فرآيند مادي است. اين نوع فرآيندها مبتني بر انجام كاري است و عامليت كنش‌گر خود را نشان مي‌دهد. تعداد بالاي فرآيند مادي در فرآيندهاي متعلق به شاه خبر از عامليت بالاي اين شخص در نظر خواجه نظام‌الملك و كنش‌گري شاه در جامعه مورد نظر او دارد. به عبارت ديگر حكايت‌ها و مواعظ در اين كتاب مربوط به شاه و شيوه حكومت‌داري وي است. البته رابطه‌ي حكومت و اركان جامعه نيز در اين متن طرح شده است. از ميان نظريه‌هاي موجود در تحليل انتقادي گفتمان، مباني روش‌شناسي «نورمن فركلاف» انتخاب شده است. كسي كه تحليل خود را بر پايه دستور نقشگراي هاليدي در سه بعد متن، گفتمان و جامعه انجام مي‌دهد. نتايج پژوهش نشان‌دهنده اين است كه هر چند سياست‌نامه متني در جهت مشروعيت‌بخشي به حكومت حاكم بر جامعه است، نگاه خواجه نظام‌الملك به حكومت با تأكيد بر نقش اساسي پادشاه قابل توجه است. اين دريافت از كنار هم گذاري داده‌هاي تحليل گفتمان و شرايط اجتماعي دوره خواجه نظام‌الملك به دست آمده است.