سير تحوّل زيبايي‌شناسي نثر مرسل در برونۀ زبان

هر چند زيباييِ نثر مرسل مبتني بر درونة زبان است امّا صناعات ادبي نيز نقشِ جمال‌شناسي ويژه‌اي در آن دارند. كيفيّت و كميّت بهره‌مندي از آن موجب تحولات تدريجيِ زيبايي‌شناسيِ نثر فارسي شده است. هدف مقالۀ حاضر اين است تا سير تحوّل مؤلّفه‌هاي زيبايي‌شناسي نثر مرسل را در برونۀ زبان اندازه‌گيري كند و به اين پرسش پاسخ بدهد كه چگونه فراوانيِ اين مؤلّفه‌ها به تدريج برونۀ زبان را زينت بخشيده و از زيبايي‌هاي درونۀ زبان كاسته تا شرايط براي ظهور نثر فني آماده گردد؟ براي دستيابي به اين هدف، چهار اثر: مقدمة شاهنامة ابومنصوري، تاريخ بلعمي، تاريخ سيستان و نوروزنامه به روش توصيفي- تحليلي و مبتني بر مطالعات سبك-شناسي بررسي شده‌اند و مؤلّفه‌هاي زيبايي‌شناسيِ برونۀ زبان در اين آثار استخراج گرديده‌اند. براي نشان دادن خط سير تحوّلات ادبيِ زبان فارسي، چهار اثر با هم مقايسه شده‌اند. نتايج بيانگر آن است كه در آغاز صناعات ادبي در اين متون بسآمد پاييني دارند و كاربردشان به‌گونه‌اي است كه هم خودْ به زيباييِ نثر كمك كرده، هم ساختارِ جمله‌ها را تحت تأثيرِ جمال‌شناسيِ خود قرار داده‌اند و با تلاقيِ علم معاني، بيان و بديع قدرت هنريِ بيشتري بدان آثار بخشيده‌اند؛ امّا به مرور زمان بر تعداد آرايه‌هاي ادبي افزوده‌شده و تأثير عميقي بر تقويت برونۀ زبان گذاشته‌ و با گسستن رابطۀ آنها با علم معاني از قدرت درونۀ زبان نيز كاسته شده است؛ به گونه‌اي كه شرايط براي ظهور نثر فني مهيّا شده‌ و به شكل معناداري نگرش هنري ايرانيان را تغيير داده‌است.