پيشنهاد الگويي جهت درك ساختار بصري آثار هنري پيش از تاريخ فلات ايران، مورد مطالعاتي: آثار شهرهاي باستاني چغاميش و تل باكون

پژوهش در مباني هنرهاي تصويري، از خلاهاي مطالعاتي تاريخ هنر ايران به‌شمار مي‌رود. در اين راستا، پژوهش تاريخي-تحليلي حاضر، با رويكردي فرم‌گرايانه و به‌منظور شناخت ويژگي‌هاي بصري تصاوير پيش ‌از ‌تاريخ شكل گرفت. سفالينه‌هاي منقوش به دلايلي چون فراواني و توالي تاريخي، از ميان اسناد مصور آغازين، انتخاب شدند. شهرهاي باستاني چغاميش و تل باكون به‌عنوان نمونه‌هاي پژوهش جزو اولين شهرها و محل‌هاي اسكان دوران نوسنگي در ايران مي‌باشند. گستردگي شاخه‏هاي محض و كاربردي هنر تصويري درجامعه‏ كنوني و اهميت اين هنر در ايران از ديرباز تاكنون، ضرورت بازشناسي ريشه‏هاي تصويري هنر ايران را معلوم مي‌دارد. پژوهش حاضر، با طرح اين مسأله شكل گرفت كه اصول و مباني بصري ‌تصويرنگاري در دوره‏ پيش ‌از تاريخ ايران چگونه بوده است. پيشينه مطالعاتي بسيار اندك در اين زمينه، پهنه‌هاي فرهنگي متعدد و كثرت يافته‌ها در محدوده‌ فلات ايران، ضرورت طراحي روشي ثابت براي دستيابي به مشخصه‌هاي تصاوير را لازم گردانيد كه تصاوير سفالينه‌هاي منقوش در مناطق مختلف، در قالب آن قابل تحليل بصري باشند. روش تحقيق، تحليلي-تطبيقي است و به بررسي موردي پهنه جنوب غربي با محوريت مناطقي چون چغاميش و پهنه فارس با محوريت مناطقي چون تل باكون، با استناد به نقوش سفالينه‏هاي آن دوره، مي‌پردازد. تحليل هنر تصويري از منظر طراحي و با رويكردي فرم‏گرايانه با مطالعه‌ منابع كتابخانه‌اي و مشاهده‌ اشياي موزه‌اي صورت گرفته است و هدف پژوهش، دستيابي به شاخصه‌هاي تصويري خاص هر دوره است. اولين و مهم‌ترين گام در طراحي الگو، تعيين معيارهاي ثابت بررسي تصاوير هستند كه با عنوان متغيرهاي بصري در سه گروه اصلي؛ ساختار كلي، عناصر و كيفيات بصري و نقش‌مايه‌ها مشخص شده‌اند. در مراحل بعد، به تحليل بصري تصاوير و تطبيق نتايج تحليل‌ها پرداخته مي‌شود. بدين‌ترتيب شباهت‌ها و تفاوت‌ها، شاخصه‌هاي تصويري مناطق و يا دوره‌هاي‌ زماني را مشخص مي‌كنند. نتايج، نشان مي‌دهد كه تراكم نقوش، ساختار تركيب‌بندي، حاشيه‌پردازي، نقش‌مايه‌ها، عناصر و كيفيات بصري، معيارهاي تمايز تصاوير هستند.