كاوش ساختار خرد شبكه گذربندي شهر: الگوي آرايش فضايي و مركزيت

مطالعه شبكه گذربندي به‌عنوان يكي از عناصر سازنده فرم شهري، و فصل مشترك دو نظام حركت و فعاليت، نقشي حياتي در درك رويدادهاي پوياي شهر و حل مشكلات ناشي از تداخل دو نظام نامبرده دارد. يكي از تأثيرگذارترين ويژگي‌هاي ساختاري شبكه گذربندي همانا مركزيت شبكه است كه تأثيري قابل توجه بر رخدادهايي همچون چگونگي پراكنش فعاليت‌ها دارد كه خود بر چگونگي توزيع ترافيك سواره و پياده در شهر تأثيرگذار است؛ از سوي ديگر، يكي از مهم‌ترين عوامل تأثيرگذار بر مركزيت شبكه، آرايش فضايي شبكه گذربندي است. هدف مقاله حاضر، تبيين ارتباط بين الگوي آرايش فضايي و مركزيت شبكه گذربندي در مقياس محلي يا ساختار خرد شبكه است. شهر قم نمونه‌اي از شهرهاي قديمي ايران است كه داراي بافت شهري كهن در هسته مركزي شهر، و طيف متنوعي از آرايش فضايي شبكه گذربندي در بخش‌هاي مياني و پيراموني با ويژگي‌هاي ساختاري متمايز مي‌باشد كه بدين ترتيب، بستر مناسبي براي كاوش ساختار خرد شبكه گذربندي شهري به‌عنوان محدوده مورد مطالعه فراهم مي‌آورد. فرآيند پژوهش بدين ترتيب است كه پس از مشخص شدن پهنه‌هاي مركزي نسبتاً همگن از ديدگاه ريخت‌شناختي در محدوده مورد مطالعه از راه مدل‌سازي شاخص مركزيت نزديكي محلي شبكه گذربندي با بهره‌گيري از روش ارزيابي چندگانه مركزيت(MCA) و اعمال شرط‌هاي مورد نظر، الگوي آرايش فضايي شبكه گذربندي پهنه‌هاي برگزيده، با بهره‌گيري از شاخص‌هاي سنجش‌محور شبكه و بلوك‌بندي، مورد ارزيابي قرار گرفته، ارتباط بين شاخص‌هاي سنجش ياد شده و ميانگين شاخص مركزيت نزديكي محلي شبكه هر پهنه از راه محاسبه ماتريس همبستگي، با بهره‌گيري از ضريب همبستگي پيرسون، تبيين مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد تنها سه شاخص از 10 شاخص برگزيده الگوي آرايش فضايي شبكه گذربندي- كه همگي از شاخص‌هاي سنجش محور شبكه بوده -همبستگي معنادار با ميانگين شاخص مركزيت نزديكي محلي شبكه داشته، لذا ميانگين شاخص مركزيت نامبرده ارتباط معناداري با شاخص‌هاي بلوك‌بندي ندارد. ماتريس همبستگي نشان مي‌دهد هر چه ميزان طول شبكه در سطح بافت محلي و نيز تعداد تقاطع‌هاي سه‌راهي افزايش باشد، ميانگين شاخص مركزيت نزديكي محلي شبكه گذربندي افزايش يافته، بافت مركزي‌تري در مقياس دسترسي پياده خواهيم داشت.