مقايسه تطبيقي الزامات نهادي الگوواره برنامه‌ريزي راهبردي با برنامه‌ريزي «راهبردي ساختاري» شهر تهران

پس از پايان جنگ جهاني دوم و در پي نياز به بازسازي شهرهاي ويران‌شده، الگوي برنامه‌‌ريزي جامع به خاطر توجه صرفاً كالبدي، انعطاف‌ناپذيري و انطباق‌ناپذيري در برابر تغييرات سريع سكونتگاه‌هاي شهري مورد نقد قرار گرفت. به دنبال اين انتقادها، برنامه‌ريزي جامع-ساده جاي خود را به رهيافت جامع-عقلايي داد كه اين رهيافت به واسطه عقلاني بودن، مقدمات ظهور نگرش راهبردي را فراهم كرد. در نظام برنامه‌ريزي ايران كه به تدوين برنامه‌ريزي جامع مي‌پرداختند، عدم تحقق‌پذيري اين نوع برنامه‌ها با وجود صرف هزينه و زمان زياد، بر برنامه‌ريزان آشكار و در همين راستا برنامه‌ريزي راهبردي-ساختاري مطرح و حمايت شد. اين طرح موضوع منجر به حركت به سوي تهيه طرح‌هاي توسعه شهري با رويكرد ساختاري راهبردي براي كلانشهرها از جمله تهران شد كه با عدم تعريف قانوني و نهادي اين رويكرد در محيط مورد برنامه‌ريزي تهران تهيه‌ چنين طرحي با كاستي‌ها و تداخلاتي در طول فرآيند برنامه‌ريزي روبرو شد كه تحقق‌پذيري و دستيابي به اهداف طرح را تحت تأثير قرار داد. هدف از اين مقاله شناسايي كاستي‌ها و مغايرت‌هاي نهادي طرح راهبردي-ساختاري شهر تهران با اصول و ارزش‌هاي الگوواره راهبردي است تا از اين طريق تحقق‌پذيري آن افزايش يابد. اين پژوهش كه از حيث هدف جز پژوهش‌هاي كاربردي محسوب مي‌شود به‌منظور دستيابي به اهداف مذكور، با بهره‌گيري از رهيافت نهادي به مقايسه تطبيقي طرح راهبردي-ساختاري شهر تهران با اصول و مفاهيم الگوواره‌راهبردي مي‌پردازد تا از اين طريق مقدمات اصلاح و اجرايي شدن طرح آغاز شود. براي رسيدن به اين هدف، نخست به تعيين مؤلفه‌هايي جهت مقايسه طرح با الگوواره راهبردي اقدام شده كه اين مؤلفه‌ها الزاماتي هستند كه مي‌تواند زمينه‌ كارآمدي نهادهاي برنامه‌ريزي را فراهم كند. سپس با مقايسه تطبيقي و برهم نهادن اين مؤلفه‌ها و الزامات، كاستي‌ها و عدم تطابق برنامه‌ريزي راهبردي-ساختاري تهران با اصول كلي برنامه‌ريزي راهبردي تعيين مي‌شود. بر مبناي دستاوردهاي اين مقاله، باوجود ادعاي نهادباوري و توجه به اهميت نهاد در تمامي مراحل تهيه، طرح ياد شده فاقد هرگونه اقدام براي تقويت اين رهيافت بوده و از اين منظر در دو حوزه الزامات كمي و كيفي نيازمند تجديدنظر است تا با تحقق هركدام، تطابق بيشتر طرح با الگوي راهبردي تحقق يابد.