مفهوم شناسي «و الشّاخِصُ عَنكُم مُتدارَكٌ بِرَحمهٍ مِن رَبَّه» در خطبه سيزدهم نهج البلاغه و تحليل آن

يكي از مسائل پس از جنگ جمل، خطبه اميرمؤمنان (ع) در توصيف مردم بصره و توبيخشان و توصيه به ترك آنان با عبارت «الشَّاخِصُ عَنْكمْ» است كه در خطبه سيزدهم نهج‌البلاغه آمده است. مترجمان نهج‌البلاغه معاني: وانهادن، رخت بر بستن، دوري گزيدن، بيرون رفتن، ترك كردن و بيرون رفتن از شهر را از اين عبارت، فراروي محقّقان نهاده‌اند. امّا از آن‌جا كه در مضامين ديني، ترك، صورت‌هاي گوناگوني دارد از قبيل: هجرت از دارالكفر به دارالايمان همچون هجرت از مكّه به مدينه؛ رها نمودن صفات ناپسند قومي، جدا شدن اهل حقّ از اهل باطل در اجتماع، و ترك هم‌نشيني فساق؛ اين مقاله با بهره‌گيري از دلايل زباني، تاريخي و سياقي اثبات مي‌كند كه مقصود از ترك، خروج از شهر بصره است كه مخاطبان امام در جهت حفظ دين خود، ملزم به انجام آن بوده‌اند. امّا بايد توجّه نمود كه اين بيان در جهت نكوهش مردم بصره نيست، بلكه در جهت بيان راه‌كاري است به ايشان براي برون رفت از وضع نامطلوبشان، لذا منافاتي با اين امر كه بعدها در ميان ايشان انسان‌هاي خوبي به وجود آيد ندارد.