دو معناي «اصول» و «اختلاف» در «اجزاي خط» (در متن‌ها و رساله‌هاي فارسي مربوط به خوشنويسي از سده‌ي هفتم تا چهاردهم هجري)

در سنت آموزش خوشنويسي در ايران كه اينك نيز جريان دارد، براي خوشنويسي دوازده جزو و گاهي به اشتباه دوازده اصل/ قاعده بر مي‌شمارند و هنرجو خوشنويسي را بر اساس آموزش عملي مذكور مي‌آموزد، اما از رساله هاي كهن خوشنويسي چنين بر‌مي آيد كه اصول در معني اجزاي دوازده‌گانه امري متأخر است و در طول تاريخ، اصول دو معناي عام و خاص و اجزاي غيرثابت داشته است. از سدۀ 4ق به بعد، اصول معنايي عام و ثابت، يعني وضع هندسي ابن مقله و از اواسط سدۀ 8ق معناي خاص آن، جامع ساير اجزاي خوشنويسي آشكار شد. در اين سده، عبداللّه صيرفي اجزاي هشت‌گانۀ خط را نقل كرد و  مدتي پس از او در تحفه‌ المحبين اجزاي شش ‌گانه‌ آمد و در نهايت، در سده‌ي 10ق در آداب‌المشق باباشاه اصفهاني، اجزاي تحصيلي خط در دوازده جزو برشمرده شد. اين سير تاريخي به روشني تغيير اجزا در اصول را مي‌نماياند و نشان مي‌‌دهد كه اين اجزا توقيفي و ثابت نبوده‌اند.