تعيين شاخص‌هاي زمين‌شناختي و زيست‌محيطي ذرات معلق هوابرد ناشي از معادن شن‌‌و‌ماسه غرب تهران

مقدمه: در حال حاضر، ذرات معلق هوابرد مهمترين شاخص آلودگي هوا در كلان‌شهر تهران و ساير شهرهاي كشور است. بر اساس گزارشات شركت كنترل كيفيت هوا تهران، يكي از منابع اين شاخص در شهر تهران معادن شن‌‌و‌ماسه است. لذا ضرورت دارد تا پتانسيل مخاطرات غبار حاصل از فعاليت اين معادن و احتمال انتقال آن مورد ارزيابي‌هاي دقيق‌تر علمي محققان قرار گيرد.روش كار: اين مطالعه در يكي از معادن فعال در غرب استان تهران به مدت يك هفته در آبان‌ماه (در شرايط بدون بارش) انجام شد. نمونه‌برداري‌ها با استفاده از سه وسيله نمونه‌برداري، به صورت فعال و غيرفعال، در ارتفاعات مختلف انجام شده است. در مجموع 32 نمونه ذرات معلق هوابرد از داخل معدن جمع‌آوري شد كه پس از آماده‌سازي نمونه‌ها با استفاده از ميكروسكوپ الكتروني مجهز به طيف سنجي پراش انرژي پرتوايكس ( SEMEDX)، مورد بررسي و آناليز كلي قرار گرفت و نتايج آن تحليل گرديد. يافته ها: توصيف آماري نتايج نشان مي‌دهد كه محتوي شيميايي غبار اين معدن، به ترتيب درصد وزني شامل: سيليسيم، كلسيم، آلومينيم، آهن، سديم، پتاسيم، روي، سرب، فسفر، گوگرد، منيزيم، مس، تيتانيم، كلر، واناديم بوده كه مي‌بايست مخاطرات سلامتي آنها مورد توجه قرارگيرد. تحليل شاخص‌هاي ضريب غني‌شدگي (EF) و شاخص زمين‌انباشت (Igeo) و نيز تحليل مولفه‌هاي اصلي (PCA) نشان داد كه عناصر مس، روي، سرب، منگنز، واناديم داراي غني‌شدگي و آلودگي بالا با منشاء انسان‌زاد در اين معدن مي‌باشند. مقدار بالاي عناصر سيليسيم و پتاسيم در غبار اين معدن منشا طبيعي داشته و ناشي از فعاليت معدن‌كاري بر روي سنگ‌هاي آذرين و آبرفتي بستر آن است. نتيجه گيري: غبار حاصل از فعاليت معادن شن‌‌و‌ماسه به سبب ماهيت عنصري و كانيايي داراي پتانسيل ايجاد مخاطرات سلامتي است كه منشاء بسياري از آنها منابع انسان‌زاد ارزيابي شده است. پيشنهاد مي‌گردد از آنجا كه عمده معادن فعال تهران در منطقه غرب و در كريدور باد اصلي شهر قرار دارند، ريسك‌هاي سلامتي مرتبط با غبار اين معادن بطور جامع ارزيابي و نحوه فعاليت و روش‌هاي كنترل مهندسي آلاينده‌هاي آنها مورد بازبيني قرار گيرد.