نقد و تحليل تطبيقي ظرفيت نمايشي رمان‌هاي «آينه‌هاي دردار» و «كوزيما يا تقريباً گراتزيا» بر مبناي الگوي فرايتاگ

با طرح نظريه‌هاي نو، نقد و بررسي آثار ادبي مسير متفاوتي را پيش گرفته‌است و حوزه‌هاي جديدي چون مطالعات بين‌رشته‌اي به وجود آمده كه موجب شناخت ظرفيت و دريافت‌هاي نو از آثار ادبي شده‌است. از جملۀ اين مطالعات، بررسي بين ادبيات داستاني و نمايشي است. اين دو حوزه كه از ديرباز با هم پيوند داشته‌اند، در دورۀ معاصر، به‌ويژه با پيشرفت و گسترش سينما، بسيار به هم نزديك شده‌اند. از اين رو، امروز نمايش از ظرفيت‌هاي ادبيات داستاني و ادبيات داستاني از برخي ويژگي‌هاي درام استفاده مي‌كند، تا جايي كه ادبيات داستاني به عنوان بن‌مايۀ آثار نمايشي و سينمايي نقش پررنگي در توليد اين آثار دارد. با اين توضيح، در اين پژوهش سعي مي‌شود دو اثر «كوزيما يا تقريباً گراتزيا» از «گراتزيا دلددا» و «آينه‌هاي دردار» از «هوشنگ گلشيري» بر اساس الگوي گوستاو فرايتاگ، نمايشنامه‌نويس و منتقد آلماني نقد و بررسي شود. الگوي فرايتاگ اساساً يك ساختار نمايشي است كه در يك رمان، فيلم يا ديگر آثار داستاني به آشكارسازي رويدادها به ترتيب تاريخ وقوع مي‌پردازد. اين الگو، هرمي پيشنهادي است براي تحليل ساختار روايي داستان‌هاي تراژيك و شامل پنج قسمت يا مرحلۀ مقدمه يا معرفي، كنش صعودي و گره‌افكني، نقطۀ اوج، كنش نزولي و سقوط و وقوع فاجعه و گره‌گشايي است كه در كنار بررسي اين مراحل نمايشي، امكان بررسي آثار را بر اساس ساختار سه‌پرده‌اي فراهم مي‌آورد. شيوۀ اين پژوهش، توصيفي‌ـ تحليلي و به روش كتابخانه‌اي و اسنادي در قالب مطالعۀ تطبيقي است. بر اساس يافته‌هاي پژوهش، اين دو اثر با مراحل پنج‌گانۀ اين الگو تطابق، و نيز ساختاري نمايشي دارند. اگرچه اين دو اثر از دو مكتب و سبك متفاوت است، اما تطابق آن‌ها با اين الگو نشان مي‌دهد كه اين دو اثر ساختار مشتركي دارند و وراي روايت داستاني، ويژگي نمايشي نيز دارند و قابليت پرداخت ساختاري سه‌پرده‌اي در آن‌ها ديده مي‌شود كه به عنوان الگويي روايي در آثار نمايشي محسوب مي‌گردد.