كبوترخانه هاي ايران و تركيه: نگرشي تطبيقي بر نحوه كاركرد و جايگاه آنها در فرهنگ بومي منطقه

كبوترخانه يكي از مهم ترين بناهاي بومي ايران و تركيه در رابطه با كشاورزي سنتي بوده كه اهميت و جايگاه آن در فرهنگ غني دو كشور ناشناخته مانده است. بيشترين فراواني كبوترخانه ها در ايران در استان اصفهان و مربوط به دوره هاي صفوي تا قاجار و در كشور تركيه در آناتولي مركزي و مربوط به دوره عثماني ا ست. كبوترخانه هاي ايران صرفاً به منظور توليد كود جهت تقويت زمين هاي كشاورزي ساخته مي شدند؛ اما كبوترخانه هاي تركيه علاوه بر توليد كود، با هدف توليد گوشت و با توجه به نيترات پتاسيم موجود در فضله كبوتر از آن جهت تهيه باروت در سلاح هاي گرم و تجارت آن به كشورهاي اروپايي هم استفاده مي شده است. از آنجايي كه ساخت اين كبوترخانه ها تقريباً همزمان با كبوترخانه هاي ايران است، مطالعه تطبيقي آنها با نمونه هاي ايران از نظر الگوي پراكنش، عملكرد، اهداف ساخت، قدمت و ويژگي هاي معماري ضروري به نظر مي رسد. بر مبناي ضرورت يادشده، مهم‌ ترين سؤال پژوهش اين است؛ از منظر مطالعات تطبيقي وجوه تشابه و افتراق كبوترخانه هاي ايران و تركيه و تأثير و تأثر آنها بر هم طي چند سده اخير چيست؟ همچنين هدف پژوهش حاضر، بررسي اهميت بناهاي مذكور در دو كشور ايران و تركيه با توجه به مناسبات سياسي، اقتصادي و جغرافيايي منطقه و تعيين نقش آنها در ابعاد مختلف زندگي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي است. نتـايج پژوهش نشان مي دهد كه شرايط زيست محيطي مناسب نقش قابل توجهي در استقرار، تنوع شكلي، مصالح به كار رفته و اهداف ساخت كبوترخانه هاي دو كشور داشته است. كبوترخانه هاي تركيه به اشكال مربع، مستطيل، با پايه مدور يا بيضي (دو قسـمتي زير و بالاي زمين) با مصـالح سنـگي، خـشتي و يا در دل صخره هاي سنگي و به دور از مزارع سـاخته شده اند؛ اما كبوترخانه هاي ايران عموماً خشـتي، بزرگ‌تر از نمونه هاي تركيه و در ميان مزارع دشت ها و كنار رودخانه ها و به اشكال مدور و در برخي موارد مستطيلي (گلپايگان، خوانسار، خمين و مياندوآب) طراحي شده اند.