نقد و تفسيرهاي «عرفان گرايانه» از موسيقي ايراني و برخي ازجنبه‌هاي بستر فرهنگي ـ اجتماعي موسيقي در دهه هاي سي و چهل شمسي

مقاله حاضر به بررسي يكي از مباحث مهم در رابطه با موسيقي ايراني پرداخته كه در دهه هاي سي و چهل شمسي مطرح شد. در اين بحث گروهي از منتقدين موسيقي ايراني به نقد ويژگي هاي به زعم خود عرفان گرايانه موسيقي ايراني پرداختند. در آن سو گروه ديگري از فعّالان موسيقي ايراني بر همان اساس به خوانشي عرفان گرايانه از موسيقي ايراني پرداختند. در بخش نخست ابتدا به بررسيِ آراءِ گروهي از منتقدين موسيقي ايراني مبني بر پيوند آن با تصوف پرداخته است. در ادامه همچنين به بررسي ريشه هاي اين تفسير از موسيقي ايراني در ايران آن دوره پرداخته شده است. همان طور كه بيان خواهد شد، دو جريان فكري به نقد نقش تصوف در فرهنگ ايراني پرداخته بودند؛ در يك سو جريان چپ و در سوي ديگر احمد كسروي نمايندگان اين نوع نگاه محسوب مي شدند. چنانكه اشاره شده درون مايه نظرات منتقدين موسيقي ايراني مشابه نظرات طيف هايي است كه تا پيش از اين تاريخ به نقد وجوهي از فرهنگ ايراني منجمله تصوف پرداخته بودند. در ادامه، نظرات گروه ديگري كه به بيان روايتي عرفان گرايانه از موسيقي ايراني پرداختند، بررسي شده است، و ضمناً به برخي از علل شكل گيري اين نگرش و خوانش نيز اشاراتي شده است. اين مقاله ضمن ريشه شناسي علل پيدايش اين دو رويكرد، به طرح تمايز مفاهيم «محفل» و «بزم»، بر اساس برخي از شواهد و مستندات موجود به طور مختصر پرداخته است. در اين راستا دو تلقي از فرهنگ شنيدن در تاريخ فرهنگي شنيدن موسيقي در عرصه موسوم به «اندروني» موسيقي ايراني مطرح شده است. همچنانكه به اختصار بيان شده است دو فرهنگ شنيداري متفاوت بر اين دو عرصه حاكم بوده است. در همين راستا نشان داده شده كه اين تلقيِ «عرفان گرايانه» وابسته به آداب و قواعد شنيداري حاكم بر عرصه موسوم به محافل بود. در ادامه همچنين مختصراً مطرح شده كه بر اساس گفتمان «پرورش ذوق عامه» در دوره پهلوي برخي از فعّالاني كه آن روايت عرفان گرا از موسيقي را ارائه مي كردند، بر اهميت و لزوم نقش اجتماعي موسيقي تأكيد داشتند. در بخش پاياني اجمالاً به بررسي برنامه گلها پرداخته شده و اين برنامه محصول تفسير عرفان گرايانه فعالان موسيقي و تأكيد آنها بر مسئله پرورش ذوق مردم تلقي شده است.