شناسايي تركيب اسيدهاي فنوليك در ارقام گندم و ارزيابي توان دگرآسيبي آن‌ها بر مؤلفه‌هاي جوانه‌زني بذر خردل وحشي (Sinapis arvensis)

مقدمه: استفاده از مواد دگرآسيب يا ترشحات گياهي كه داراي پتانسيل بازدارندگي در برابر علف‌هاي‌هرز باشد يكي از روش‌هاي زيستي مهار علف‌هاي هرز است. مطالعات دگرآسيبي گندم شامل بررسي دگرآسيبي گندم در مقابل ديگر گياهان زراعي، علف‌هاي هرز، آفات و بيماري‌ها، جداسازي و شناسايي تركيبات دگرآسيب، اثرات سميت گندم روي خود گياه و مديريت بقاياي گندم مي‌باشد. علف هرز خردل وحشي (Sinapis arvensis) از علف‌هاي هرز مشكل‌ساز در كشور و به‌ويژه استان گلستان مي‌باشند. تحقيق حاضر به‌منظور بررسي پتانسيل دگرآسيبي چهار رقم گندم به‌منظور استفاده از آن ارقام در سامانه مديريت تلفيقي كاهش علف هرز خردل وحشي اجرا شد.مواد و روش‌ها: آزمايش به‌صورت فاكتوريل در قالب طرح كاملاً تصادفي در سه تكرار در آزمايشگاه فيزيولوژي مركز تحقيقات كشاورزي گلستان انجام شد. تيمارها شامل غلظت‌هاي 0، 2.5، 5 و 7.5 درصد عصاره آبي اندام‌هاي هوايي و زيرزميني چهار رقم گندم (مرواريد، مغان، تجن و آرتا) به همراه تيمار پلي‌اتيلن گليكول 6000 با سطوح غلظت‌هاي 0، 2.5، 5 و 7.5 درصد بود. به‌منظور ارزيابي پتانسيل دگرآسيبي اندام‌هاي ارقام گندم در كاهش درصد جوانه‌زني خردل وحشي، از مدل لجستيك سه پارامتري و براي تعيين نوع تركيبات اسيدهاي فنلي در عصاره ارقام گندم از روش كروماتوگرافي مايع با كارايي بالا استفاده شد.يافته‌ها: عصاره اندام هوايي كليه ارقام گندم در مقايسه با شاهد باعث كاهش طول ريشه‌چه خردل وحشي شد. ارقام مورد مطالعه گندم طول ساقه‌چه خردل وحشي را بين 28 تا 51 درصد در مقايسه با شاهد كاهش دادند. بيشترين كاهش طول ساقه‌چه از عصاره اندام هوايي رقم مرواريد به دست آمد. افزايش غلظت عصاره اندام هوايي رقم آرتا به 7.5 درصد، وزن خشك ريشه‌چه و ساقه‌چه خردل وحشي به ميزان 47 و 29 درصد نسبت به شاهد كاهش داد و رقم مغان در همان غلظت 7.5 درصد سبب 68 درصد كاهش وزن خشك ريشه‌چه و 41 درصد وزن خشك ساقه‌چه شد. بيش‌ترين كاهش شاخص‌هاي جوانه‌زني گياه خردل وحشي مربوطه به غلظت‌هاي بالاي عصاره اندام هوايي گندم رقم مرواريد و مغان بود. همچنين مشخص شد، با افزايش غلظت پلي‌اتيلن گلايكول شاخص‌هاي رشد و مؤلفه‌هاي جوانه‌زني بذر خردل وحشي كاهش يافت، ولي اين كاهش معني‌داري نبود. اين موضوع مؤيد آن است كه پتانسيل اسمزي غلظت عصاره در تشديد اثر آللوكميكال‌ها دخيل نبوده و احتمال اثر اسمزي ضعيف به نظر مي‌رسد. در مجموع رقم مرواريد با 25.34 ميلي‌گرم بر كيلوگرم محتواي اسيد فنوليك بيشترين غلظت اسيد فنوليك را داشت كه اين مقدار تقريباً سه برابر رقم تجن، 1.5 برابر رقم مغان و سه برابر رقم آرتا بود. رقم مرواريد از نظر ميزان اسيد وانيليك و اسيد فروليك غلظت بالاتري از سه رقم ديگر داشت. در مجموع در ميان ارقام مورد مطالعه كمترين اثر دگرآسيبي در رقم تجن و بيشترين در رقم مرواريد مشاهده گرديد.نتيجه‌گيري: از بين ارقام بررسي شده بيشترين بازدارندگي مربوط به رقم مرواريد بود. همچنين نتايج نشان داد كه بيشترين ميزان بازدارندگي مربوط به عصاره اندام هوايي است كه ميزان بازدارندگي عصاره ريشه در برابر صفات مورد بررسي كمتر از اندام هوايي بود. به‌طور كلي نتايج مطالعه حاضر نشان داد كه برخي ارقام گندم مانند رقم‌هاي مرواريد پتانسيل بازدارندگي بيشتري در برابر علف هرز خردل وحشي دارند كه اين موضوع مي‌تواند در برنامه‌هاي اصلاحي به‌منظور ايجاد ارقام با پتانسيل دگرآسيبي بالا مورد استفاده قرار گيرد. آگاهي از اين موضوع به‌ويژه در مديريت پايدار علف‌هاي هرز اهميت زيادي دارد. لذا شايسته است بررسي‌هاي جامعي روي پتانسيل دگرآسيبي آن‌ها صورت گيرد تا امكان استفاده از آن‌ها در عرصه كشاورزي اعم از مبارزه با علف‌هاي هرز، آفات و بيماري‌هاي گياهي، اصلاح گياهان زراعي و باغي و طراحي توليد علف‌كش‌ها و آفت‌كش‌هاي سازگار با محيط‌زيست، ايمن و قابل‌تجزيه از نظر زيستي فراهم گردد.