واكاوي تعامل انسان و طبيعت در ضرب‌المثل‌هاي زبان فارسي از منظر زبان‌شناسي بوم‌گرا

بحران زيست‌محيطي، از مهم‌ترين مسائل قرن 21 محسوب مي‌شود. زبان‌شناسي بوم‌گرا، عوامل اين بحران را، در زبان جستجو مي‌كند. اين پژوهش، با هدف بررسي عوامل زباني مؤثر در تشديد بحران، به واكاوي تعامل انسان با طبيعت، در ضرب‌المثل‌هاي زبان فارسي مي‌پردازد كه داراي بسامد بالايي، در مكالمات روزمره هستند. پژوهش، به روش تحليلي، توصيفي و كتابخانه‌اي انجام گرفت. در گام نخست، تعداد 373 ضرب‌المثل، به صورت تصادفي و بر مبناي جدول مورگان، به عنوان جامعه آماري مناسب، از جامعه كل ده‌هزار موردي، از كتاب الكترونيكي «ده‌هزار مثل فارسي و بيست و پنج هزار معادل آنها» تأليف «دكتر ابراهيم شكورزاده بلوري» استخراج شد. سپس، دو مفهوم انسان‌محوري و انسان‌انگاري، بر مبناي معيارهاي زبان‌شناسي بوم‌گرا، مورد بررسي قرار گرفت. نتايج بررسي‌ها نشان داد كه بخش عمده‌اي از ضرب‌المثل‌هاي مورد مطالعه، مفهوم انسان‌محوري را، با بار معنايي منفي منتقل مي‌كنند. انسان‌انگاري، گاهي راه گريزي از نگاه انسان‌محور به طبيعت شناخته مي‌شود، اما، بررسي‌ها نشان داد كه در ضرب‌المثل‌هاي زبان فارسي، انسان در تخصيص ويژگي‌هاي خود به طبيعت، بخش‌هاي منفي آن را در گونه‌هاي غيرانسان، جلوه‌گر مي‌سازد. اين نوع نگاه به طبيعت، جهان را به دو قطب «ما» و «ديگري» تقسيم مي‌كند. نگاه دو‌قطبي به جهان در عصر حاضر، شايد منشأ بسياري از مسائل مهم جهاني باشد. بخشي از ضرب‌المثل‌ها، بر مفاهيم ديگري بجز دو مفهوم فوق، نظير گونه‌گرايي، بوم‌محوري و استعاره‌هاي زيست‌محيطي دلالت مي‌كردند، كه در بخش‌هاي آماري، مورد استفاده قرار گرفت. قابليت به كارگيري ضماير يكسان براي انسان و غير انسان، باهم‌آيي افعالي نظير (دانستن، گمان كردن و ...) با گونه‌هاي غيرانسان و مفهوم بوم‌محوري با بار معنايي مثبت، در ضرب‌المثل‌هاي زبان فارسي مشاهده شد. كاربرد ضرب المثل‌هايي از اين نوع، مي‌تواند در نگرش انسان به طبيعت تأثير مثبت داشته باشد. با توجه به اينكه، زبان‌شناسي بوم گرا، بر رابطه بين زبان و محيط‌زيست استوار است بايد گويشوران، در استفاده از زبان، ابعاد آسيب‌رسان را شناسايي در به كارگيري آن دقت نمايند.