عذرخواهي يا عدم عذرخواهي: رويكردي بيناحوزه اي به تحليل كلام عذرخواهي هاي رسمي در رسانه هاي ايران

عذرخواهي در بيشتر مطالعات، به ويژه در زبان فارسي، از منظري كاربردشناختي و به عنوان يك كنش گفتاري پربسامد مورد مطالعه قرار گرفته است؛ اما مطالعه حاضر از منظري تحليل كلامي و با تأكيد بر لزوم اتخاذ رويكردي بينا حوزه اي در تحليل كلام، در چارچوب ليكاف (2015)، به تحليل عذرخواهي هاي رسمي در رسانه هاي ايران پرداخته است. در اين راستا، شواهد لازم از ميان عذرخواهي هاي رسمي در رسانه هاي ايران در بين سال‌هاي 1394 تا 1397 گردآوري و مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفتند. نتايج نشان مي‌دهد كه اولاً بدون اتخاذ رويكردي بينا حوزه اي در تحليل اين كنش، بسياري از جنبه هاي تعاملي آن مغفول واقع خواهد شد. اين مسأله محصول اين ويژگي عذرخواهي است كه اين كنش ابزاري براي حفظ وجهه در بافت تعاملي است و عوامل بينافردي و ديدگاه گوينده، مخاطب و بافت كاربردي نقش مهمي در انتخاب ابزار و شيوه بيان آن دارند. از سويي ديگر رسمي و عمومي بودن عذرخواهي ها پيچيدگي ها در كاربرد آن را دوچندان كرده و باعث مي‌گردد گوينده از همه امكانات زباني و فرازباني در سطوح مختلف براي بر آوردن هدف ارتباطي بهره جويد. نكته دوم اينكه شواهد نشان داد عذرخواهي هاي صريح و سرنموني در اين نوع گفتمان به ندرت اتفاق مي افتد به نحوي كه بسياري از آنچه به عنوان عذرخواهي در اين بافت ها اتفاق مي افتد را مي توان نمونه هايي از عدم عذرخواهي دانست. از آنجا كه يكي از پيش انگاشت هاي اساسي عذرخواهي اذعان به خطا و پذيرش مسئوليت آن است، اجتناب از عذرخواهي صريح در بافت رسمي و رسانه اي تلاشي خودآگاه يا ناخودآگاه براي فرار از تبعات بالاي عذرخواهي به ويژه در گفتمان سياسي و عمومي است. نتايج همچنان نشان مي‌دهد، بازنمودهاي عذرخواهي را مي توان به صورت پيوستاري در نظر گرفت كه در يك انتهاي آن عذرخواهي سرنموني و در انتهاي ديگر عدم عذرخواهي قرار دارد. اين امر راه را براي در نظر گرفتن عذرخواهي به عنوان مقوله اي سرنموني و افزودن سطحي شناختي در تحليل كلام عذرخواهي تسهيل مي نمايد.