ارزيابي برخي ارقام هيبريد گوجه‌فرنگي فضاي باز با استفاده از روش‌هاي آماري چندمتغيره براي اجراي برنامه‌هاي به‌نژادي

گوجه‌فرنگي (.Solanum lycopersicum L) يكي از گياهان مهم خانواده سولاناسه است كه در بيشتر مناطق جهان كشت مي‌شود. شناسايي بهترين هيبريدهاي موجود در كشور براي استفاده از آنها مي‌تواند راه را براي برنامه‌هاي به‌نژادي هموار كند. به‌منظور شناسايي بهترين ارقام هيبريد گوجه‌فرنگي از نظر برخي ويژگي‌هاي عملكردي و كيفيتي مربوط به ميوه و معرفي آنها براي انجام پروژه‌هاي به‌نژادي، آزمايشي در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه تربيت مدرس در تهران در سال 1396 روي 20 رقم هيبريد تجاري در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار اجرا شد. در اين تحقيق ويژگي‌هاي تعداد روز تا گلدهي، تعداد روز تا شروع ميوه‌دهي، ارتفاع بوته، تعداد شاخه‌هاي اوليه، تعداد خوشه‌هاي اوليه، تعداد ميوه در بوته، عملكرد ميوه هر بوته، شاخص كلروفيل برگ، ميزان اسيديته آب ميوه، ميزان هدايت الكتريكي آب ميوه، ميزان شوري آب ميوه، ميزان مواد جامد محلول، درصد بريكس و محتواي ليكوپن ميوه مورد ارزيابي قرار گرفتند. هيبريدها با دو روش تحليل خوشه‌اي به‌همراه نقشه گرافيكي هيت‌مپ و روند تحليل سلسله مراتبي (Analytical Hierarchy Process; AHP) به‌عنوان يك شاخص چندمتغيره با هم مقايسه شدند. از بين چهارده ويژگي مورد بررسي، چهار ويژگي تعداد روز تا گلدهي، شاخص كلروفيل برگ، ميزان هدايت الكتريكي آب ميوه و ميزان شوري آب ميوه به‌دليل داشتن وراثت‌پذيري كم و همبستگي پايين فنوتيپي و ژنتيكي با عملكرد ميوه حذف شده و ساير ويژگي‌ها به‌روش‌هاي چندمتغيره مورد ارزيابي قرار گرفتند. هيبريدهاي هاي‌پيل 108 و كويينتي به‌ترتيب در ويژگي محتواي ليكوپن ميوه و عملكرد ميوه از ديگر هيبريدها برتر بودند و همچنين اين دو هيبريد داراي اسيديته آب ميوه مناسب براي فرآوري در صنايع غذايي بودند. هيبريدهاي كويينتي، آدورا، برلينا و هاي‌پيل 108 به‌دليل دارا بودن بيشترين مقادير AHP و بيشترين فاصله‌هاي ژنتيكي، براي كشت در مناطقي با شرايط اقليمي تقريباً مشابه با محل اجراي آزمايش و همچنين تشكيل جمعيت اصلاحي نسل بعد مناسب‌ترين ارقام بودند. اين هيبريدها نه‌تنها در عملكرد ميوه، بلكه در همه ويژگي‌ها به‌طور متوسط برتر از هيبريدهاي ديگر بودند.